Ομιλία του σ. Πέτρου Κόκκαλη στο Πολιτικό Μνημόσυνο του Δ. Γληνού (26-ΧΙΙ-45)

-προδημοσίευση από εφημερίδα ΑΝΑΣΥΝΤΑΞΗ-

ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΓΛΗΝΟΣ

Ομιλία του σ. Πέτρου Κόκκαλη στο Πολιτικό Μνημόσυνο του Δ. Γληνού (26-ΧΙΙ-45)

Ο Δημήτρης Γληνός είναι ένα φαινόμενο πολύπλευρο της νεοελληνικής διανόησης. Οποιαδήποτε κοινωνική εκδήλωση της ζωής του  κι αν εξετάσουμε, βρίσκουμε πάντα  μια πηγή της οποίας το βάθος δεν είμαστε ακόμη σε θέση ν’ αναμετρηθούμε.
Η δράση  του αληθινού αυτού διανοούμενου, μέσα στα 32 αυτά χρόνια απ’ το 1911 ίσαμε  το Δεκέμβρη του 1943, δεν είναι ένα άθροισμα από ασύνδετες εκδηλώσεις ενός πλούσιου ψυχικού και πνευματικού δυναμισμού, αλλά αντίθετα είναι μια συμφωνία που με νομοτέλεια φανερώνει την προοδευτική του πορεία στους αγώνες της κοινωνικής ανοικοδόμησης της πατρίδας. Αποκορύφωμα της δράσης του ο απελευθερωτικός αγώνας. Σ’ αυτήν την τελευταία περίοδο της δράσης του θα σταθώ.
Η αποφασιστική τοποθέτηση του Δημήτρη Γληνού όταν υποδουλώθηκε το έθνος απ’ τον  ξένο φασισμό, είναι συνέπεια της  οργανικής του ωρίμανσης μέσα σε μια ζωή που είχε σαν γνώρισμα την αγωνιστική διάθεση και τη διαρκή πάλη για τη λευτεριά. Και  πρώτα πρώτα παλεύει για να γνωρίσει την εσωτερική λευτεριά και να την κάνει χτήμα του. Παλεύει για να λύσει τις τροχοπέδες πού τον εμποδίζουν ν’ ακολουθήσει αδίσταχτα τον δρόμο της προόδου. Πολλά χρόνια έδωσε ο Δημήτρης Γληνός γι’ αυτή την εσωτερική απελευθέρωση.
Ίσως  πολύ νωρίτερα, πολύ πριν περάσει στις γραμμές του λαϊκού κινήματος, να ένοιωθε μια βαθειά πικρία, γιατί  δεν κατόρθωνε να σπάσει τα δεσμά  πού είχε δημιουργήσει γύρω του η  αστική του προέλευση. Αλλ’ αν αυτή η εσωτερική σύγκρουση περιόριζε  τη δράση του και την περιόριζε σημαντικά – απ’ τ’ άλλο μέρος του δυνάμωνε τον πόθο για την απελευθέρωση και τον ανάγκαζε να βαθαίνει περισσότερο στο περιεχόμενο, στην έννοια τής λευτεριάς.
Και όσο  προχωρεί η εσωτερική απελευθέρωση τόσο μεγαλώνουν τα εξωτερικά εμπόδια. Μα ο Γληνός δεν δειλιάζει, είναι ο γεννημένος αγωνιστής. Αντίθετα οι διωγμοί που ολοένα γίνονται σκληρότεροι επιταχύνουν την πορεία του. Ας μη ξεχνάμε, ότι ο φασισμός την εποχή κείνη, βρισκόταν σε απειλητική άνοδο. Ο Γληνός παλληκαρίσια τράβηξε εμπρός. Το 1935 πρώτη εξορία στον Άη Στράτη.
Από το 1936 ίσαμε το 1938 αρχίζει μια ατέλειωτη  σειρά από εξορίες στα ξερονήσια  και τα κάτεργα. Απ’ την Ανάφη  στην Ακροναυπλία, απ’ την Ακροναυπλία  στη Σαντορίνη. Γύρισε απ’ την  εξορία με κλονισμένη υγεία κατά το 1939 και η φασιστική διχτατορία τον υποχρεώνει να μένει φυλακισμένος στο σπίτι του, απαγορεύοντας του κάθε επικοινωνία.
Στην  Ακροναυπλία, στις εξορίες του στα  ξερονήσια, είχε την ευκαιρία να συνδεθεί και με τους άλλους λαϊκούς αγωνιστές. Εκεί ολοκληρώνεται η εσωτερική του πορεία. Ο διανοητής ζυμώνεται με την πρωτοπόρα εργατική τάξη, με τον φτωχογέννητο, απλό και ταπεινό άνθρωπο και γίνεται ένα οργανικό σύνολο.
Μα την  ίδια αυτή εποχή γίνεται και κάτι άλλο. Ο Γληνός βλέπει από κοντά  την πηγή της ζωής, τη δύναμη της  οργάνωσης και έτσι αποχτάει βαθειά πίστη στη δύναμη του λαϊκού κινήματος. Δεν είναι πια μονάχα στοχαστής και θεωρητικός οπαδός της μαρξιστικής κοσμοθεωρίας αλλά ώριμος αγωνιστής που έχει δεχτεί την επαναστατική φλόγα.
Στις 5 του Απρίλη του 1937 απ’ την εξορία του στη Σαντορίνη έγραφε ο Γληνός σε ένα μαθητή του. «...Οι μήνες αυτοί είναι δημιουργικοί και για την πνευματική μου ζωή... Έχω δουλέψει όλο το θέμα της θεωρητικής σκέψης που να είναι έτοιμο να πάρει και την αντικειμενική του μορφή....Μα και για την πρακτική δράση, η ωριμότητα, σήμερα είναι πολύ μεγαλύτερη».
Έτσι  ωρίμαζε ο Γληνός και έτσι ώριμος βρέθηκε ο μεγάλος αυτός πατριώτης, όταν ο ξένος και ο ντόπιος  φασισμός δόσανε τα χέρια για να υποδουλώσουν την πατρίδα. Και από  εκεί αρχίζει η τελευταία φάση της φωτεινής ζωής του.

* * *

Ο Δημήτρης Γληνός είχε κι’ αυτός την ίδια τύχη όπως οι σύντροφοι του. Παραδόθηκε απ’ τα ντόπια όργανα του φασισμού στους Ιταλούς. Αφού κάθισε δυο μήνες  στην ειδική ασφάλεια στις 28 Αυγούστου  του 1941, άρρωστος όπως ήταν, μεταφέρθηκε στο Δημοτικό Νοσοκομείο, όπου και έμεινε 6 μήνες κρατούμενος των καραμπινιέρων.
Ας μεταφερθούμε στην εποχή εκείνη για μια στιγμή. Ήταν ο φοβερός χειμώνας του 41- 42. Ήταν μια εποχή απ’ τις πιο  κρίσιμες της Ελληνικής Ιστορίας. Οι λίγοι πατριώτες που είχαν κατορθώσει να ξεφύγουν απ’ τα μπουντρούμια, απ’ τις φυλακές και τις εξορίες, όπου τους κρατούσε κλεισμένους και τους θανάτωνε η βασιλομεταξική διχτατορία, απ’ την πρώτη στιγμή που βρέθηκαν ελεύθεροι, έβαλαν τον εαυτό τους στην υπηρεσία του έθνους με ένα μοναδικό σκοπό, την επιβίωση του λαού, το διώξιμο του καταχτητή. Έτσι με τη σύμπραξη και άλλων πατριωτών που είχαν τον ίδιο πόθο δημιουργήθηκε την εποχή εκείνη το ΕΑΜ.
Ο Γληνός φυλακισμένος ακόμα προσπαθούσε  με κάθε τρόπο να διατηρεί επαφή  με τους οργανωτές του ΕΑΜ, να τούς ενθαρρύνει, να τους εμψυχώνει για την έμπραχτη αντίσταση. Και μόλις βρήκε μια σχετική λευτεριά – γιατί πάντα τον είχαν υπό όρον ελεύτερο – δόθηκε ολόψυχα στον αγώνα. Το φθινόπωρο του 1942 έγραψε την εκλαϊκευτική του μελέτη «Τι είναι και τι θέλει το ΕΑΜ», πού’ γινε ένα σάλπισμα σε όλη την διάρκεια της σκλαβιάς. Γράφει άρθρα στο «Ριζοσπάστη» και στην «Κομμουνιστική Επιθεώρηση». Τα τελευταία του έργα ήταν το φυλλάδιο «Οι εχτροί του λαού» που κυκλοφόρησε σε δεκάδες χιλιάδες αντίτυπα τον Όχτώβρη του 1943 και τα «Σημερινά προβλήματα του Ελληνισμού». Το τελευταίο αυτό έργο έμεινε δυστυχώς ασυμπλήρωτο. Τα δύο πρώτα κεφάλαια στα οποία πραγματεύεται το εθνικό και το πολιτειακό πρόβλημα δημοσιεύτηκαν για πρώτη φορά παράνομα το Μάρτη του 1944 τρεις μήνες μετά τον θάνατο του.
Ο Γληνός τους τελευταίους αυτούς μήνες που  πλησίαζε ο χαμός του έβλεπε ότι  ερχόταν η ώρα για να ολοκληρώσει  την μεγαλειώδη προσπάθεια. Η ζωή  του έπαιρνε έτσι μια δραματική  έξαρση. Δούλευε εντατικά και όσοι είχαν την ευτυχία να συνεργαστούνε μαζί του νοιώθανε – όπως γράφει ο Ζιούτος – τη λαχτάρα του για την ολική και πνευματική προκοπή του λαού, για τη δημιουργία ενός πραγματικού νεοελληνικού πολιτισμού.
Μα ακόμα  πιο εντατικά παλεύει για την  εθνική ενότητα και σ’ αυτήν την  προσπάθεια αντιμετωπίζει και πάλι την καχυποψία, την ψυχική ανεπάρκεια, τη σαπίλα ενός κόσμου πού είχε γνωρίσει.
Ας σταματήσουμε όμως μια στιγμή στο σημείο αυτό γιατί είναι μια κρίσιμη όσο  και αποφασιστική καμπή της νεοελληνικής διανόησης.
Η καταπληχτική αντίθεση ανάμεσα στην ζωντανή δράση του Δημήτρη Γληνού και των άλλων λαϊκών αγωνιστών και τη στάση της επίσημης πνευματικής ηγεσίας έγινε για πολλούς αφορμή για τη ριζική ανακατάταξη και για το σωστό προσανατολισμό.
Όταν  οι λαϊκοί ηγέτες και ένας ανάμεσα  σ’ αυτούς ο Γληνός δίνονταν ολοκαύτωμα στον υπέρ πάντων αγώνα, όταν η ηρωική επονίτικη νεολαία έδινε άφθαστα δείγματα ηρωισμού, η επίσημη πνευματική ηγεσία φυγομαχούσε, ακόμα – συνθηκολογούσε ανοιχτά με τον καταχτητή και τους ντόπιους συνεργάτες του. Και αναφέρουμε ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα από τα πολλά. Τη στάση του πρύτανη εκείνου του Πανεπιστημίου που επέζησε την ατιμωτική, μέρα όταν μπροστά του – σε μια υποχρεωτική συνέλευση των καθηγητών που συνεκάλεσε ο Γερμανός στρατιωτικός διοικητής – διαβάστηκε το εξευτελιστικό του έγγραφο, στο οποίο ζητούσε ο ίδιος ταπεινά συγγνώμη γιατί είχε τολμήσει να διαμαρτυρηθεί για τα όργια που είχαν κάνει οι Ούννοι στη μεγάλη αίθουσα των τελετών του Πανεπιστημίου. Κανείς δεν ισχυρίζεται ότι είναι γεννημένος ήρωας. Άλλα υπάρχουν στιγμές – όταν μάλιστα βρίσκεται κανείς στην ανώτατη ακαδημαϊκή βαθμίδα – πού είναι υποχρεωμένος να γίνει ήρωας. Και αφού ο άθλιος αυτός πνευματικός ηγέτης δείλιασε και συνθηκολόγησε κατά τέτοιο αισχρό τρόπο – διασύροντας έτσι την εθνική τιμή ολόκληρης της Ελληνικής διανόησης – έπρεπε τουλάχιστο να σωπάσει και να αποτραβηχτεί. Μ’ αντίς γι’ αυτό προτίμησε να μεταβληθεί σ’ έναν εθνικόφρονα, αμείλιχτο διώχτη, υβριστή και συκοφάντη της Εθνικής Αντίστασης.
Όσοι  κατόρθωσαν μέσα στο σάπιο αυτό κλίμα  να βρουν το σωστό δρόμο, το χρωστάνε κατά ένα μεγάλο μέρος στο εθνικοαπελευθερωτικό σάλπισμα του ΕΑΜ και γι’ αυτό ευγνωμονούνε τους πρωτεργάτες του και ανάμεσα σ’ αυτούς πρώτο, τον πρωτοπόρο του Δημήτρη Γληνό.
Οφείλουμε όμως να έχουμε το θάρρος να ομολογήσουμε εμείς οι άνθρωποι της σκέψης και της δουλειάς και εγώ ένας ανάμεσα στους πολλούς, που μου επιτρέπεται σήμερα να μιλήσω για το Δημήτρη Γληνό, ότι διαφορετικός ήταν ο δρόμος που ακολουθήσαμε και δεν είναι αρκετό για να καθησυχάσουμε τη συνείδηση μας, ότι τελικά βρεθήκαμε κοντά του και κοντά στους άλλους λαϊκούς αγωνιστές.
Υπήρξε  εποχή που εμείς, από έλλειψη  σωστού ιδεολογικού προσανατολισμού  για να μη δώσουμε αφορμές στην διαστρεβλωμένη εκείνη κοινωνία σωπάσαμε, και με την παθητική μας στάση  ανεχτήκαμε, όταν εξόριζαν, βασάνιζαν, θανάτωναν τους λαϊκούς αγωνιστές. Και δεν ήταν μονάχα η έλλειψη της βαθύτερης κατανόησης της μαρξιστικής κοσμοθεωρίας, που μας έκανε έρμαια συναισθηματικών ταλαντεύσεων – αλλά και η έλλειψη θάρρους. Και είναι έλλειψη θάρρους όταν δεν σηκώνει την φωνή του ο κάθε διανοούμενος, όταν σέρνονται στις φυλακές, τυραννιούνται, εξευτελίζονται άνθρωποι για μόνον τον λόγο ότι αγωνίζονται για τα δικαιώματα του εργαζόμενου λαού.
Πιστεύουμε  ότι η ωμή αυτή εξομολόγηση, όχι  μονάχα επιβάλλεται σαν ζήτημα ηθικής τάξης για μας τους ίδιους, αλλά επιβάλλεται και σαν μήνυμα για τους άλλους την ανήσυχη και κρίσιμη αυτή εποχή. Γιατί άσχετα αν ήρθε η στιγμή πού είδαμε το σωστό δρόμο και κάναμε ολοκληρωτικά το καθήκον μας απέναντι στο λαό και στο έθνος, έμενα τουλάχιστον θα σκιάζει σ’ όλη μου τη ζωή ή ανάμνηση, ότι υπήρξε εποχή, που ώριμος επιστήμονας σώπασα και ανέχτηκα έτσι τη διαστρέβλωση της αλήθειας και την καταπάτηση της λευτεριάς. Και αυτήν την έννοια έχει το μήνυμα που απευθύνουμε σε κάθε τίμιο διανοούμενο, που τυχόν σωπαίνει, και μάλιστα σήμερα όταν πίσω απ’ τα σίδερα της φυλακής βρίσκονται χιλιάδες λαϊκοί αγωνιστές.
Το φωτεινό  παράδειγμα του Δημήτρη Γληνού που  τις κρίσιμες κείνες μέρες του  Έθνους ένοιωθε τους πόθους και τις  λαχτάρες του λαού και στάθηκε  γενναίος πολεμιστής πλάι του, μα σύγχρονα στάθηκε καν ο πνευματικός του ηγέτης, θα φωτίζει και θα εμψυχώνει κάθε τίμιο άνθρωπο, δείχνοντας του το δρόμο που έχει ν’ ακολουθήσει για να συντελέσει στην ευτυχία του λαού και στην αληθινή προκοπή του Έθνους.
Βρισκόμαστε στό Νοέμβρη του 1943. Την εποχή εκείνη ο ηρωικός ΕΛΑΣ έχει λευτερώσει μεγάλες περιοχές και ο Γληνός δέχεται απ’ τους πρώτους ν’ ανέβει στο βουνό για τη συγκρότηση της κεντρικής, πολιτικής εξουσίας, για το νέο λαϊκό κράτος. Η επιθυμία του να απαλλαγεί απ’ τις ηπατικές κρίσεις απ’ τις όποιες υπέφερε τελευταία όλο και περισσότερο, για να μπορέσει να μπει απερίσπαστος επικεφαλής της Π.Ε.Ε.Α. τον κάνει να υποβληθεί σε μια εγχείρηση που έφερε το θάνατο. Η πνευματική του ζωντάνια παρέσυρε ίσως κείνους που ανάλαβαν τις ευθύνες, ώστε να μη εχτιμήσουν όπως θα έπρεπε την αντίσταση του οργανισμού του, που είχε σοβαρά κλονιστεί από τις συνεχείς ταλαιπωρείες της φυλακής, και της εξορίας. ‘Έτσι ο Γληνός έπεσε απάνω στις επάλξεις, ένας ανάμεσα στους πολλούς ήρωες και μάρτυρες του αγώνα.
Το εθνικοαπελευθερωτικό σάλπισμα του Δημήτρη Γληνού σε όλη  την διάρκεια της σκλαβιάς, ίσαμε  το πρωινό εκείνο στις 26 του Δεκέμβρη που έκλεισε για πάντα τα φωτεινά  του μάτια, δεν ήταν μονάχα η συναισθηματική απάντηση του σκλαβωμένου πατριώτη αλλά η συνειδητή συνέπεια της βαθειά ριζωμένης ιδεολογικής του τοποθέτησης.
Ο Γληνός γίνεται πρωτοπόρος της Εθνικής  Αντίστασης γιατί την πολύτιμη αυτή λέξη – λευτεριά – κλείνει έννοια και περιεχόμενο. Και όπως γράφει ό ίδιος στα σημερινά προβλήματα του Ελληνισμού «η έννοια εκφράζει, όπως κάθε έννοια πού αποδίνει ένα ζωντανό περιεχόμενο – αλλάζει κάθε φορά συμφωνά με την πραγματικότητα, πού κι αυτή αλλάζει». 'Ο Γληνός σαν συνεπής και φανατικός πρόμαχος του εργαζόμενου λαού, σαν πρόμαχος για την οικονομική, πολιτική, κοινωνική και πνευματική ισοτιμία, ήξερε καλά, ότι η φοβερότερη μορφή της εκμετάλλευσης είναι η ξενική κατάχτηση. Και γι’ αυτό σαν πρώτο καθήκον σάλπισε τον αγώνα για την επιβίωση τον αγώνα για το διώξιμο του καταχτητή.
Μα ακόμα  με την πλούσια και δυναμική φωνή του, με την γλαφυρότητα και ζωντάνια της πέννας του έγινε ο Γληνός ένας απ’ τούς πρωτεργάτες της οργανικής σύνθεσης του εθνικοαπελευθερωτικού και το λαϊκοδημοκρατικού περιεχόμενου του αγώνα.
Στα «σημερινά  προβλήματα του Ελληνισμού» γράφει: «Ό Ελληνικός λαός έχυσε πολλές φορές το αίμα του για την εθνική ανεξαρτησία και την ολοκλήρωση της εθνικής αποκατάστασης. Μα στο τέλος προδόθηκε και παραπλανήθηκε απ’ τους κοτζαμπάσηδες, τους τσιφλικάδες, την κεφαλαιοκρατική ολιγαρχία, πού έβαζε απάνω από όλα τη δική της κυριαρχία και τα δικά της ταξικά συμφέροντα».
Αυτές οι ξεκάθαρες αλήθειες, που τόσο ωραία ήξερε να εκφράζει ο Δημήτρης Γληνός, γονιμοποιήθηκαν μέσα στην ηρωική περίοδο της εθνικοαπελευθερωτικής  πάλης και έγιναν κίνητρο για  γόνιμη πολιτική θεωρία και πράξη.
Εκείνοι που έχουν συμφέρον να προδίνουν  τούς αγώνες του λαού ήταν και είναι  πάντα λίγοι. Την προδοσία τους τη στηρίζουν στη βία, στην παραπλάνηση. Οι παραπλανημένοι ήταν άλλοτε πολλοί. Ένα από τα κυριότερα μέσα να κρατούν  την πλειοψηφία στο στρατόπεδο των παραπλανημένων ήταν διαίρεση του λαού με συνθήματα χωρίς ουσιαστικό περιεχόμενο. Μα μέσα στη σκληρή πάλη της τετράχρονης σκλαβιάς, βρήκαν γόνιμο έδαφος και ριζοβόλησαν στα πλατειά στρώματα του λαού τα φωτεινά συνθήματα που έσπειραν οι λαϊκοί αγωνιστές και ένας ανάμεσα σ’ αυτούς από τους πιο φωτισμένους ο Δημήτρης Γληνός. Τα συνθήματα αυτά εκφράζουν και θα εκφράζουν πάντα τους πόθους και τις λαχτάρες του Ελληνικού λαού, πού σ’ όλη την διάρκεια της σύγχρονης ιστορίας του δεν γνώρισε μια πραγματική ήμερα λεύτερης ζωής. Και όσο πλαταίνει και βαθαίνει το λαϊκό κίνημα, όσο πιο συνειδητό γίνεται σ’ όλα τα στρώματα του εργαζόμενου λαού το πραγματικό περιεχόμενο του νεοελληνικού προβλήματος, όσο γίνεται νοητό τι είναι κείνο που εμποδίζει για να μπούμε σε μια πραγματική αναγεννητική περίοδο τόσο αυτοί, οι εχτροί του λαού απομονώνονται .Έτσι αποξενωμένοι αναγκάζονται να παίρνουν τέτοιες θέσεις – απ’ τις οποίες μπορούν να ασκούν βία ακόμα – αλλά απ’ τις οποίες η παραπλάνηση του λαού γίνεται από μέρα σε μέρα δυσκολότερη.
Και τώρα βλέπουμε ότι για να μπορέσουν  να σταματήσουν τη λαϊκοδημοκρατική πορεία – θέλοντας και μη – παίρνουν απροκάλυπτα στάση ενάντια στον εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα, αρνούνται  δηλ. την εθνική αντίσταση, το πολυτιμότερο εθνικό μας κεφάλαιο.
Αλλά  μ’ αυτόν τον τρόπο δεν κατορθώνουν  τίποτα άλλο παρά να πυκνώσουν τις  τάξεις του λαϊκού κινήματος και  να δημιουργούν έτσι οι ίδιοι τις  προϋποθέσεις για μια πραγματικά αδιάκοπη λαϊκή ενότητα .
Τίποτα  δεν μπορεί να σταματήσει πια την  λαϊκοδημοκρατική εξέλιξη την οποία οραματίστηκε και για την οποία ηρωικά πάλεψε και θυσιάστηκε ο Δημήτρης Γληνός. Την πραγματοποίησή της την εξασφαλίζει η ενωμένη θέληση του άκαμπτου Ελληνικού λαού, που τόσο τον αγάπησε και τόσο τον βοήθησε ο μεγάλος αναγεννητής.

ΚΟΜΕΠ αρ.2 1946-02 (σελ. 71-73)