Δημήτρης Γληνός: Ποιοί δρόμοι ανοίγονται μπροστά στους νέους

 

Ποιοί δρόμοι ανοίγονται μπροστά στους νέους

Δ. ΓΛΗΝΟΣ

Αγαπητοί μου νέοι,

Μ’ ερωτάτε να σας πω κι εγώ, ποιοι δρόμοι ανοίγονται μπροστά σας και φυσικά ποιον από όλους να ακολουθήσετε. Ίσως αρμοδιότεροι απ όλους εμάς της ώριμης γενιάς , είσαστε σεις οι ίδιοι, για να απαντήσετε σε αυτό το ερώτημα. Γιατί το αντίκρισμα της ζωής, που ζείτε τώρα εσείς στα είκοσι χρόνια σας και στη σημερινή κρίσιμη θέση του κόσμου, εμείς δεν το ζήσαμε κι ούτε μπορούσαμε να το ζήσουμε, όταν είμαστε στη δική σας θέση στα πανεπιστημιακά θρανία. Γι αυτό μπορείτε βέβαια να ακούσετε τι θα σας πούμε εμείς οι άλλοι, να τραβήξετε όμως το δρόμο, που θα νιώσετε μέσα σας να σας δείχνει με εσωτερική αναγκαιότητα ο ίδιος σας ο εαυτός. Ν’ ακολουθήσετε τη φωνή της συνείδησής σας, γιατί μέσα σε αυτή θα μιλάει και κάτι πλατύτερο από το άτομο σας, η κοινωνική και ταξική συνείδηση, που ζει χωρίς άλλο μέσα σας.

Οι δρόμοι που ανοίγονται σήμερα μπροστά σας, δεν είναι πολλοί, είναι δυο. Είτε το θελήσετε να τους αναγνωρίσετε είτε όχι, είτε προσπαθήσουν να σας τους κρύψουν μέσα στην ομίχλη ιδεαλιστικών σοφισμάτων, οι δρόμοι , που ανοίγονται μπροστά σας, είναι και μένουνε δυο : ή θα πάτε με το μέρος της συντήρησης και της αντίδρασης, ή θα πάτε με το μέρος της επανάστασης. Tetrium non datur. Μα θα μου πείτε : Τι δουλεία έχουμε μείς με την αντίδραση ή με την επανάσταση; Πολιτικάντηδες ήρθαμε να γίνουμε; Ήρθαμε να σπουδάσουμε μιαν επιστήμη και να ζήσουμε έπειτα στην κοινωνία με την άσκηση της επιστήμης αυτής. Τι δουλειά έχει η μελέτη της επιστήμης μας με την πολιτική;

Αλήθεια υπάρχουν άνθρωποι, που θα σας μιλήσουν με φρίκη και αηδία με εσχάτη περιφρόνηση για την «πολιτική» και θα σας ξορκίσουμε να μην έχετε καμία σχέση μ αυτή την κατάρα του καιρού μας, την «πολιτική» ,που χώνει σας τον Μεφιστοφελή την ουρά της στην «καθαρή φιλοσοφία», στην «καθαρή επιστήμη», στην «καθαρή τέχνη» και τα μολύνει όλα.

Και όμως και όμως! Δεν πιστεύω να σας ξέφυγε, αγαπητοί μου νέοι, πως και άλλοι συμβουλάτορες, που προηγήθηκαν από μένα, ας αναφέρω τους κ. Λούβαρι, Θεοδωρακόπουλο και Κανελλόπουλο, κάτω από τις βαθυστόχαστες φιλοσοφοντυμένες συμβουλές, που σας έδωκαν, δεν έκαμαν τίποτε άλλο από την πολιτική, από αυτή την καταραμένη πολιτική, που πάει να χωθεί και μέσα στο 2+2=4. Και οι τρεις τους κρατώντας από μια φιλοσοφική αγιαστούρα ξόρκιζαν τον «ιστορικό υλισμό» και τίποτα άλλο. Έκαναν καθαρή, καθαρότατη, αλλά ανομολόγητη…πολιτική.

Εγώ πάλι από την άλλη μεριά πιστεύω, πως είναι των αδυνάτων αδύνατο να ξεχωρίσει κάνεις οποιοδήποτε κλάδο της ανθρώπινης πνευματικής ενέργειας από την πολιτική. Γιατί ο άνθρωπος ούτε σαν άτομο (που ουσιαστικά δεν υπάρχει) ούτε σαν σύνολο, μπορεί να μεταβληθεί ποτέ σ’ ένα απλό και μονό θεωρητικό πλάσμα. Ζωή σημαίνει ενεργεία και τρόπος ενέργειας. Τρόπος ενέργειας σημαίνει πολιτική, είτε συνειδητή, είτε όχι. Γιατί δεν υπάρχει ενεργεία του ανθρώπου, που δεν είναι κοινωνικά καθορισμένη. Ο τρόπος λοιπόν, που πραγματώνεται η ομαδική βούληση, είτε μέσα στις ομαδικές, είτε μέσα στις ατομικές ενέργειες, είναι πολιτική, αφού στον έναν τρόπο μπορεί να αντιταχθεί ένας άλλος τρόπος.

Μα ας εξετάσουμε τα ζητήματα κάπως ειδικότερα με τη δική σας περίπτωση. Ας υποθέσουμε λοιπόν, «έξω από κάθε πολιτική», ότι ο δρόμος που ανοίγεται μπροστά σας και το μοναδικό χρέος που έχετε , είναι να γίνετε επιστήμονες. Τι είναι όμως επιστήμη; Θα μου απαντήσετε: «ένα συστηματοποιημένο σύνολο από γνώσεις, που αναφέρονται σε μια περιοχή από φαινόμενα του φυσικού κόσμου ή της ανθρώπινης κοινωνίας». Ωραία. Ποιος είναι λοιπόν ο σκοπός σας, όταν λέτε πως πρέπει να γίνετε επιστήμονες; Θα μου απαντήσετε:  «να οικειοποιηθούμε αυτό το συστηματοποιημένο σύνολο σε μια περιοχή του επιστητού και να αποστήσουμε την ικανότητα από τη μια μεριά να πλουτίζουμε με νέες έρευνες αι από την άλλη να εφαρμόζουμε ένα μέρος από τις γνώσεις αυτές για την ωφελεία των συνάνθρωπων μας». Έτσι λοιπόν αντιλαμβάνεστε την κάθε επιστήμη σαν ένα άθροισμα από μερικές θεωρητικές και πραχτικώς ικανότητες, που θα σας προσπορίζουν και τα μέσα της ζωής σας.

Ο επιστήμονας είναι ουσιαστικά για σας ένας δεξιοτέχνης γιατρός, δικηγόρος, δάσκαλος, θεολόγος κλπ

Μα άδω αμέσως γεννιέται μια σειρά από απορίες. Πώς και δημιουργήθηκε αυτό το συστηματοποιημένο σύνολο από γνώσεις, που το καλούμε επιστήμη; Γιατί έχει τούτη τη μορφή, που έχει σήμερα και τούτη τη θέσεις, που έχει σήμερα στη ζωή; Και οι απορίες αυτές μας φέρνουν αμέσως έξω από το γυάλινο πύργο της «καθαρής επιστήμης» και μας οδηγούν να αναζητήσουμε τα κοινωνικά αίτια, που ευνοούν τη γέννηση, την ανάπτυξη και τη θέση, που έχει σήμερα η κάθε επιστήμη στη ζωή. Έπειτα μια δεύτερη απορία. Με τον τρόπο της ζωής σας έξω από τον κύκλο αυτής της δεξιοτεχνίας, που θα ασκείτε το επάγγελμα, δεν έχει να κάνει τίποτε η επιστήμη; Η επιστήμη διαλύεται σε ατομικές δεξιοτεχνίες και δεν επιδρά καθόλου επάνω στον τρόπο της ζωής, που πρόκειται να ζήσετε σα μελή της κοινωνίας; Η επιστήμη είναι χωρισμένη από τη ζωή;

Εδώ και εσείς οι ίδιοι, όσοι δεν είσαστε διαλλαχτικοί ματεριαλιστές, μα και η ολότητα ίσως από τους δάσκαλους σας, θα απαντήσουμε μ’ ένα στόμα. Ναι! Τη ζωή ρυθμίζουν, θα σας ποινή, άλλες «αξίες», ηθικές, θρησκευτικές, κοινωνικές, πολιτικές. Και οι αξίες αυτές δεν πηγάζουν από τη γνώση. Άρα η επιστήμη μπορεί να μελετήσει τις αξίες σαν δεδομένα, ποτέ όμως δεν μπορεί να γίνει ρυθμιστής τους. Μα αν ρωτήσετε ποια είναι η πηγή αυτών των αξίων , θα πάρετε τις πιο σκοτεινές, τις πιο αόριστες, τις πιο θολές απαντήσεις, που με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, όλες οδηγούν στο μυστήριο, στην αποκάλυψη, στο υπερκόσμιο και φανταστικό.

Αυτή όμως η επίμονη τάση να χωριστεί η άξια, που ρυθμίζει τη ζωή από τη γνώση, φαντάζεσθε πως δεν είναι και αυτή κοινωνικά καθορισμένη; Είναι γνώρισμα όλων των κοινωνιών, που είναι χωρισμένες σε κοινωνικές τάξεις και στηρίζονται στην κυριαρχία μιας τάξης επάνω στις άλλες. Και το λόγο του χωρισμού θα τον δείτε παρακάτω.

Αν όμως ακλουθήσατε μιαν άλλη σειρά στοχασμών, θα φτάσετε σε διαφορετικό συμπέρασμα. Για θέσετε παρακαλώ το ερώτημα, ποια είναι η σχέση, που κάθε φορά, σε κάθε ιστορική στιγμή της ανθρωπότητας, υπάρχει ανάμεσα στο «είναι», στο «νοείν» και στο «πράττειν»; Η μονή απάντηση, που μπορείτε να έχετε σε μιαν αντικειμενική ερευνά του προβλήματος αυτού, είναι , πως σε κάθε στιγμή της ιστορικής διαδρομής, σε κάθε ανθρωπινή κοινωνία, το «είναι», το «νοείν» και το «πράττειν» είναι αλληλένδετα και αλληλεξαρτημένα. Το είναι, δηλαδή οι αντικειμενικοί οροί της ανθρώπινης ζωής, καθορίζουν τη γνώση και αυτή οδηγεί την πράξη, που από την άλλη μεριά κι αυτή είναι κάθε φορά το κίνητρο και το κριτήριο της γνώσης. Και η πράξη πάλι με τη γνώση μαζί επιδρούν επάνω στην πραγματικότητα και την μεταβάλλουν.

Γι' αυτό κι όταν αλλάζουν οι αντικειμενικοί οροί και δημιουργείται νέα γνώση και βγαίνει ένα καινούργιο πρέπει, ξεσπάσει η αντίθεση με το παλιό και δημιουργείται η ανάγκη μιας καινούργιας σύνθεσης. Γι αυτό και η τάξη , που άρχει κάθε φορά, θέλει από τη μια μεριά να μονοπωλεί και να κοντρολάρει τη γνώση, δηλαδή την επιστήμη και από την άλλη μεριά να χωρίζει από αυτή το «πρέπει» (το «πρέπει» που τους συμφέρει) και να το ανάγει σε θεια καταγωγή, για να μην επηρεαστεί από την αλλαγή της γνώσης (δέκα εντολές δοσμένες από το Θεό στο Μωυσή, ηθικός νομός που πηγάζει από την υπερβατική φύση του ανθρώπου κλπ, κλπ).

Αν αυτό είναι έτσι, τότε η αντίληψη, που πρέπει να περιορίζει την έννοια της επιστήμης στην κατάκτηση μιας περιορισμένης περιοχής του επιστητού, ξεχωρισμένης με σινικά τείχη από κάθε γενική επισκόπηση του επιστητού και από την άλλη μεριά χωρίζει με στεγανά και αδιαπέραστα χωρίσματα την επιστήμη από τη ρύθμιση της ζωής, η αντίληψη λοιπόν αυτής της «καθαρής επιστήμης» είναι και αυτή μια «πολιτική αντίληψη» της επιστήμης. Όπερ έδει δείξε. Δικαιούμαστε λοιπόν σε αυτή την αντίληψη της επιστήμης να αντιτάξουμε τη δική μας, που δε χωρίζει την επιστήμη από τη ρύθμιση της ζωής. Και την αντίληψη τούτη για την ενότητα επιστήμης και πράξης τη βλέπουμε να εφαρμόζεται περά για περά στη μονή χωρά, που θέτει τα θεμέλια μιας νέας αταξικής κοινωνίας, που καταργεί την εκμετάλλευση και βαδίζει προς τον κομμουνισμό, δηλαδή τη Σοβιετική Ένωση. Συμφωνώ με την αντίληψη αυτή, η σπουδή της επιστήμης είναι αναπόσπαστα ενωμένη με γενική θεώρηση της φυσικής και κοινωνικής πραγματικότητας. Και η γενική αυτή θεώρηση είναι μια επιστημονική φιλοσοφία.

Επιστήμονας χωρίς τέτοια γενική επιστημονική κοσμοθεωρία είναι ένας απλός δεξιοτέχνης, ένας επαγγελματίας, πολύ κατώτερος από έναν εργάτη, γιατί ο τελευταίος, όταν είναι συνειδητός, έχει, έστω και στις γενικές γραμμές, την επιστημονική θεώρηση του κόσμου.

Με την έννοια αυτή μπορώ λοιπόν να σας πω κι εγώ: Ο δρόμος, που ανοίγεται μπροστά σας είναι να γίνετε επιστήμονες. Μου αρκεί αυτό. Γιατί είμαι βέβαιος, πως τότε τα εννιά δέκατα από σας θα δεχτούν μια μονή επιστημονική κοσμοθεωρία, που θα τους ικανοποιήσει, το διαλλαχτικό ματεριαλισμό έτσι λέγοντας σας να γίνετε αληθινοί επιστήμονες, είναι το ίδιο σας να σας λέω: γίνετε οπαδοί του διαλλαχτικού υλισμού.

Κι έχω τούτη την πεποίθηση, γιατί αυτός είναι και ο μόνος γνήσιος κοινωνικός σας καθορισμός.

Αλήθεια! Σκεφτείτε λιγάκι. Από πού έρχεστε εσείς, παΐδια μου; Από ποια κοινωνικά στρώματα; Πού ανήκετε; Το μεγαλύτερο πλήθος από σας είναι φτωχά παΐδια. Η αστική τάξη βεβαία υψώνει μπροστά στα μάτια όλων σας το τίμημα της προδοσίας: θέσεις κρατικές, πελατεία, αξιώματα, τίτλους, για να γίνετε οι πνευματικοί στυλοβάτες της. Ένα τραγικό παιδομάζωμα! Έτσι και οι γενίτσαροι γίνονταν οι πιο φανατικοί διώκτες των χριστιανών, όπως τα παΐδια των φτωχών, που σπουδάζουν στα πανεπιστήμια και αλλάζουν κοινωνική κατάσταση, γίνονται οι πιο φανατικοί αντιδραστικοί.

Αν όμως ακούσετε τι σας λέει κατάβαθα το αίμα σας, δε θα αλλαξοπιστήσετε, δεν θα προδώσετε την τάξη σας. Θα πατέ με το μέρος των φτωχών και θα αγωνιστείτε κι εσείς για να θεμελιώσετε τη νέα ζωή.

Και τότε θα βαδίσετε με βήμα ακλόνητο στο μονό δρόμο, που αληθινά ανοίγεται μπροστά σας.

Από το πλούσιο θεωρητικό έργο του Γληνού σημειώνουμε για τους νεωτέρους:

1. « Τι είναι και τι θέλει το ΕΑΜ» (πρωτοκυκλοφόρησε στη γερμανοκρατούμενη Ελλάδα το Σεπτέμβριο του 1942 από το ΕΑΜ)

2. α) «Ο φασιστικός ιδεαλισμός στην Ελλάδα» (Ιούλης 1933), β) «Απάντηση σε θεληματικές απορίες» (Μάρτης-Απρίλης 1933), κριτική στον Κ. Τσάτσο.

3. Σειρά άρθρων με τίτλο: «Ο φασισμός και η ιδεολογία ενός κοινωνιολόγου» (Φλεβάρης-Μάρτης 1936), κριτική στον Π. Κανελλόπουλο. Τα άρθρα κριτικές του Δ. Γληνού σε Κ. Τσάτσο-Π. Κανελλόπουλο είναι επίκαιρα για την κριτική σε φασιστικές αντιλήψεις.

4. «Τριλογία πολέμου» (1938), επίκαιρο για την κριτική σε αντιδραστικές αστικές, ρεφορμιστικές και φασιστικές αντιλήψεις για τον πόλεμο.

5. «Μαρξισμός-Λενινισμός-Σταλινισμός» («ΚΟΜΕΠ» Ιούνης 1943) και «Μαρξισμός-Λενινισμός και τα νεοελληνικά προβλήματα» («ΚΟΜΕΠ» 1943), στα οποία προβάλλεται από τον Δ. Γληνό η παραπέρα ανάπτυξη του μαρξισμού-λενινισμού από το Στάλιν σε σταλινισμό. Επίκαιρα στην πολεμική εναντία στους χρουστσοφικούς ρεβιζιονιστές (ΚΚΕ-ΣΥΝασπισμό) αλλά και τους οπορτουνιστές της αντισταλινικής «λαθολογίας».