ΠΑΡΙΣΙΝΗ ΚΟΜΜΟΥΝΑ - η πρώτη Διχτατορία του Προλεταριάτου

ΑΝΑΣΥΝΤΑΞΗ, Αρ. Φύλ. 82, 15-31 Μάρτη 2000

Στις 18 Μάρτη του 2000 συμπληρώθηκαν 129 χρόνια από το 1871 από την Παρισινή Κομμούνα, την πρώτη Διχτατορία του προλεταριάτου στον κόσμο. Τιμώντας την επέτειό της αναδημοσιεύουμε άρθρο από το περιοδικό "Νέος κόσμος" (Βουκορέστι 1951).

Στις 18 Μάρτη 1871 ήταν η «μέρα που οι παρισινοί εργάτες «έκαναν έφοδο στον ουρανό» για να εκπορθήσουν τ' αγαθά της γης, που οι ίδιοι τα δημιουργούν. Το αντιδραστικό διχτατορικό αστυνομικό καθεστώς του τυχοδιώχτη Λουδοβίκου Βοναπάρτη είχε γκρεμιστεί πια στο Σεντάν και η κεφαλαιοκρατική Γαλλία - που επεδίωξε να γιατρέψει τη βαθιά κρίση του καθεστώτος της με έναν καταχτητικό πόλεμο - είχε βυθιστεί στην ατίμωση της ήττας και της εθνικής προδοσίας, όταν το πρωί της 18 του Μάρτη 1871 αντιλάλησαν στο Παρίσι ασυνήθιστα δυνατές και πρωτόγνωρες οι φωνές «Ζήτω η Κομμούνα!».

Στο μανιφέστο της της 18 του Μάρτη η Κεντρική Επιτροπή της Κομμούνας έγραφε:

«Οι προλετάριοι του Παρισιού έχοντας υπόψη την ήττα και την προδοσία των κυρίαρχων τάξεων, κατάλαβαν ότι έφτασε η ώρα, όπου πρέπει να σώσουν την κατάσταση, παίρνοντας στα χέρια τους τη διεύθυνση των δημόσιων υποθέσεων... Κατάλαβαν ότι είναι υψηλό καθήκον και απόλυτο δικαίωμά τους να γίνουν κύριοι στις τύχες τους και να πάρουν στα χέρια τους την κυβερνητική εξουσία...».

Η εργατική τάξη της Γαλλίας και πρώτα-πρώτα η εμπροσθοφυλακή της, το παρισινό προλεταριάτο, πάσκισε και το 1830 και το 1848 να βάλει τη σφραγίδα του στους ανοικτούς αγώνες των τάξεων, να δώσει κοινωνικό περιεχόμενο στη δημοκρατία. Όμως οι εξεγέρσεις αυτές ενάντια στην αντίδραση, όπου αποκλειστικά σχεδόν το προλεταριάτο έχυνε άφθονο το αίμα για ν' ανοίξει δρόμο στην κοινωνική πρόοδο, οδηγούσαν τελικά στη στερέωση της κυριαρχίας της αστικής τάξης. Αυτή η πορεία αποκορυφώθηκε με το πραξικόπημα του Βοναπάρτη. Ήρθε εποχή που η νομιμότητα θανάτωνε την κεφαλαιοκρατική Γαλλία, όπου οι αστικοί κοινοβουλευτικοί θεσμοί την έπνιγαν. Άφησε, λοιπόν, το Βοναπάρτη να κυβερνά για λογαριασμό της κι αυτή βάλθηκε να συσσωρεύει ακόμα μεγαλύτερα κέρδη.

Η Παρισινή Κομμούνα ριζικά διαφέρει απ' όλες τις προηγούμενες εργατικές εξεγέρσεις. Το προλεταριάτο επιδιώκει τώρα όχι να δώσει κοινωνικό περιεχόμενο στη δημοκρατία, ή να μοιραστεί την εξουσία με τα μικροαστικά ή τ' αστικά δημοκρατικά κόμματα. Το προλεταριάτο παίρνει για τον εαυτό του την εξουσία: Η Κομμούνα, λοιπόν, είναι η πρώτη εργατική κυβέρνηση ή ακριβέστερα η πρώτη διχτατορία του προλεταριάτου στον κόσμο.

Ο Φρίντριχ Ένγκελς στον πρόλογο, που έγραφε στις 18 του Μάρτη 1891 στο έργο του Καρλ Μαρξ «Ο εμφύλιος πόλεμος στη Γαλλία» μαστιγώνοντας τους δεξιούς σοσιαλιστές τονίζει:

«Τον τελευταίο καιρό ο σοσιαλδημοκράτης Φιλισταίους άρχισε ξανά να δοκιμάζει ένα σωτήριο φόβο στη λέξη: Δικτατορία του προλεταριάτου. Λοιπόν κύριοι, θέλετε να μάθετε τι λογής είναι αυτή η δικτατορία του προλεταριάτου; Δέστε την Παρισινή Κομμούνα. Αυτή ήταν η δικτατορία του προλεταριάτου».

Οι οπορτουνιστές, οι δεξιοί σοσιαλιστές τρέμανε πάντα τη διχτατορία του προλεταριάτου και την Κομμούνα. Γι’ αυτούς μοναδικός δρόμος «πάλης» είναι ο κοινοβουλευτισμός. Οι οπορτουνιστές αναγνωρίζουν και προσκυνούν της διχτατορία του κεφαλαίου - που παραμένει τέτοια και στην πιο κοινοβουλευτική δημοκρατία - αλλά τρέμουν και καταπολεμούν την προλεταριακή δικτατορία. Ο Λένιν άνοιξε αμείλικτο εξοντωτικό πόλεμο ενάντια στον οπορτουνισμό και αναστήλωσε το βασικό περιεχόμενο του μαρξισμού, τη δικτατορία του προλεταριάτου.

Η Παρισινή Κομμούνα έζησε από τις 18 του Μάρτη ως τις 22 Μάη. Για πρώτη φορά στην ιστορία το προλεταριάτο κράτησε την πολιτική εξουσία δυο ολόκληρους μήνες. Αυτό και μόνο το γεγονός είχε πελώρια πολιτική και ηθική σημασία. Αποδείχτηκε έτσι στην πράξη, με το ζωντανό παράδειγμα της Κομμούνας, ότι το καθεστώς της εκμετάλλευσης και της καταπίεσης δεν είναι αιώνιο. Ότι μπορεί να ανατραπεί η κυριαρχία του κεφαλαίου. Ότι μπορούν θαυμάσια να κυβερνήσουν οι εργάτες. Ότι το κράτος των αστών δεν είναι καμιά φυσική και αιώνια τάξη πραγμάτων. Ότι οι απλοί εργάτες δεν ήταν, όπως τους παρουσίαζε η αστική τάξη, μια άμορφη μάζα, απολίτιστοι και βάρβαροι άνθρωποι, ικανοί μόνο να παράγουν τα αγαθά της ζωής, που χαίρονται άλλοι και κατάλληλοι να σκύβουν το κεφάλι στο ζυγό του κεφαλαίου. Η Παρισινή Κομμούνα φανέρωσε πεντακάθαρα ότι οι εργάτες κυβερνούν καλύτερα, φθηνότερα, τιμιότερα. Ότι κυβερνούν εξυπηρετικά για όλο το λαό.

Ο Καρλ Μαρξ στο αθάνατο έργο του «0 εμφύλιος πόλεμος στη Γαλλία» παραθέτει τα παρακάτω λόγια γάλλου συγγραφέα, σύγχρονου της Κομμούνας, που κάθε άλλο παρά συμπαθούσε τις ιδέες της:

«Τα μέλη της Κεντρικής Επιτροπής της Λαϊκής Φρουράς και η πλειοψηφία των μελών της Κομμούνας ήταν τα πιο δραστήρια, καθαρά και ενεργητικά κεφάλια της Διεθνούς Ένωσης των Εργατών. Αυτοί οι άνθρωποι ήταν αναμφισβήτητα τίμιοι, ειλικρινείς, ευφυείς, γιομάτοι αυταπάρνηση, καθαροί και φανατικοί στην καλύτερη σημασία της λέξης».

Η εσωτερική εξέλιξη, η πορεία ανάπτυξης της γαλλικής κοινωνίας και ο χαρακτήρας των διεθνών σχέσεων δεν αφήνανε τότε έδαφος για μια οριστική νίκη της πρώτης προλεταριακής εξουσίας. Όμως, όσο λίγο καιρό κι' αν έζησε η Κομμούνα πραγμάτωσε ένα έργο με κολοσσιαία σημασία, τόσο σε θετικά μέτρα όσο κυρίως σε διδάγματα.

Το πρώτο διάταγμα της Κομμούνας ήταν η κατάργηση του μόνιμου στρατού και η αντικατάστασή του με τον ένοπλο λαό. Η Κομμούνα έσβησε από τον προϋπολογισμό τα μεγάλα κονδύλια που οι εκμεταλλευτικές τάξεις ξοδεύανε από τα έσοδα του λαϊκού μόχθου για να διατηρούν ένα στρατοκρατικό μηχανισμό βίας και ένα αστυνομικό και υπαλληλογραφειοκρατικό σύστημα καταπίεσης. Καθιέρωσε το γενικό εκλογικό δικαίωμα σ' όλους τους πολίτες, χτύπησε τη γραφειοκρατία εξισώνοντας το μισθό των δημοσίων υπαλλήλων με το εργατικό μεροκάματο, κατάργησε τη νυκτερινή εργασία στα αρτοποιία, παράδωσε σε εργατικές συντροφιές τα εργαστήρια και τα εργοστάσια που οι ιδιοκτήτες τους είτε είχαν διαφύγει είτε είχαν σταματήσει τη δουλειά, απαγόρευσε την εργασία των ανηλίκων, απαγόρευσε στους εργοδότες να ελαττώνουν τα μεροκάματα με τη συνηθισμένη μέθοδο των προστίμων, κλπ.

Η Παρισινή Κομμούνα κατανόησε ότι η νίκη της είναι υπόθεση όχι μόνο των εργατών, αλλά και της εργαζόμενης αγροτιάς. «Η νίκη της, διακήρυξαν οι αρχηγοί της στους αγρότες, είναι η μοναδική σας ελπίδα». Δε μπόρεσε όμως να σπάσει το στενό αποκλεισμό των Βερσαλιέρων και να πάρει βοήθεια και υποστήριξη από την αγροτιά της Γαλλίας, που αποτελούσε τη μεγάλη πλειοψηφία του πληθυσμού. Δε μπόρεσε ακόμα - της έλειψε φυσικά και ο καιρός - να ξαπλωθεί και στ' άλλα εργατικά κέντρα της Γαλλίας. Έτσι στερήθηκε όχι μόνο τους συμμάχους της αλλά και την υλική υποστήριξη και της δικής της της τάξης, που δούλευε στα επαρχιακά βιομηχανικά κέντρα. Η κύρια όμως αδυναμία ήταν ότι στάθηκε μεγαλόψυχη απέναντι στους εχθρούς της, ότι ήταν κοινοβουλευτική, ότι δεν ήταν όσο έπρεπε διχτατορική, ότι δε χτύπησε αρκετά την αντίσταση της αστικής τάξης, ότι δεν απαλλοτρίωσε και δε δήμευσε το μεγάλο κεφάλαιο, την Τράπεζα της Γαλλίας, τις συγκοινωνίες, τις μεταφορές.

Οι αδυναμίες και τα λάθη της Κομμούνας πρέπει βασικά να αποδοθούν στο γεγονός ότι έλειπε από την καθοδήγησή της η ιδεολογική και πολιτική-οργανωτική ενότητα, ότι έλειπε ένα δυνατό μονολιθικό κόμμα με ξεκαθαρισμένες απόψεις και σκοπούς. Την πλειοψηφία στα καθοδηγητικά όργανα της Κομμούνας την αποτελούσαν οι μπλανκιστές και τη μειοψηφία μέλη της Διεθνούς Ένωσης των Εργατών, κυρίως οπαδοί της σχολής του Προυντόν. Για τους μπλανκιστές ο Ένγκελς λέει ότι «ήταν σοσιαλιστές μόνο από επαναστατικό προλεταριακό ένστικτο». Αλλά και οι προυντονικοί αν και μετείχαν στη Διεθνή Ένωση των Εργατών κάθε άλλο ήταν παρά οπαδοί του Μαρξ και του Ένγκελς. Αυτό εξηγεί γιατί «στον τομέα της οικονομίας παραμέλησαν να κάνουν ότι μπορούσαν να κάνουν».

Οι πραγματοποιήσεις της Παρισινής Κομμούνας, η πείρα της πρώτης αυτής εργατικής εξουσίας και ιδίως τα λάθη της, οι ελλείψεις της και οι αδυναμίες της βοήθησαν τους ιδρυτές του επιστημονικού σοσιαλισμού να πλουτίσουν τη θεωρία τους, να βαθύνουν ακόμα περισσότερο στο ζήτημα της δικτατορίας του προλεταριάτου.

Ο Μαρξ βασικό στη θεωρία του θεωρούσε, πολύ νωρίτερα από την Κομμούνα, τη δικτατορία του προλεταριάτου. Ακόμα από το 1852 ο Μαρξ είχε καταλήξει στο ποιο περιεχόμενο θα έπαιρνε ο μεταβατικός σταθμός από τον καπιταλισμό στο κομμουνισμό. Στο γράμμα, που ο Μαρξ έστειλε στις 5 του Μάρτη του 1852 στο Βεντεμέγιερ, δηλ. 19 χρόνια πριν την Παρισινή Κομμούνα έγραφε: (Το γράμμα τούτο το πρωτοανακοίνωσε ο Μέρινγκ στο 1907).

«...Το καινούργιο που έκαμα ήταν ότι απόδειξα: 1) ότι η ύπαρξη των τάξεων συνδέεται μονάχα με ορισμένες ιστορικές φάσεις της ανάπτυξης της παραγωγής, 2) ότι η πάλη των τάξεων οδηγεί απαραίτητα στη διχτατορία του προλεταριάτου, 3) ότι αυτή η ίδια η δικτατορία αποτελεί μονάχα το πέρασμα προς την κατάργηση όλων των τάξεων και την αταξική κοινωνία...».

Η Παρισινή Κομμούνα βοήθησε το Μαρξ και τον Ένγκελς ν' αναπτύξουν τη θεωρία και με θαυμαστή μεγαλοφυΐα να καθορίσουν ποια είναι η κύρια λειτουργία της δικτατορίας του προλεταριάτου. Στην έκδοση του 1872 του «Μανιφέστου του Κομμουνιστικού Κόμματος» ο Μαρξ και ο Ένγκελς, γενικεύοντας την πείρα της Κομμούνας σε καθοδηγητική θεωρητική αρχή για τα επαναστατικά κόμματα, γράφουν:

«Ιδιαίτερα η Παρισινή Κομμούνα απόδειξε ότι η εργατική τάξη δε μπορεί απλά να πάρει στα χέρια της την έτοιμη κρατική μηχανή και να την βάλει σε κίνηση για τους δικούς της σκοπούς...».

Το καθήκον του προλεταριάτου, υπογράμμισαν οι Μαρξ και Ένγκελς, είναι να «σπάσει, να τσακίσει, να συντρίψει την αστική κρατική μηχανή»».

Ο Λένιν και ο Στάλιν συνέχισαν και ανάπτυξαν σε ανώτερο στάδιο τη θεωρία του Μαρξ και του Ένγκελς για το κράτος, την προλεταριακή επανάσταση και τη δικτατορία του προλεταριάτου.

Ο Λένιν χρησιμοποιώντας τη θεωρία του Μαρξ σαν καθοδήγηση για δράση και όχι σα δόγμα φώτισε και έλυσε - θεωρητικά στην αρχή, πρακτικά αργότερα - κατά νεότερο τρόπο το ζήτημα των προϋποθέσεων της νίκης της προλεταριακής επανάστασης και της δικτατορίας του προλεταριάτου απ' ότι το είχαν αντιμετωπίσει οι Μαρξ και Ένγκελς, σύμφωνα με τους υλικούς όρους της εποχής τους. Ο Λένιν ανακάλυψε - και η ζωή τον δικαίωσε - ότι η δικτατορία του προλεταριάτου μπορεί να νικήσει σε μια χωριστά παρμένη χώρα. Ο Λένιν δίδαξε ότι η δικτατορία του προλεταριάτου, είναι: ιδιαίτερη μορφή ταξικής συμμαχίας του προλεταριάτου και της εργαζόμενης αγροτιάς. Ο Λένιν έλυσε τα προβλήματα των συμμάχων και εφεδρειών της δικτατορίας του προλεταριάτου βρίσκοντας στην εργαζόμενη αγροτιά και στις καταπιεζόμενες εθνότητες, τα φυσικά και αναγκαία στηρίγματά της. Ο Λένιν ίδρυσε το κόμμα του νέου τύπου, μαχητικό, μονολιθικό επαναστατικό, «ανώτερη μορφή της ταξικής οργάνωσης του προλεταριάτου» και «όργανο της δικτατορίας του προλεταριάτου». Το κόμμα του Λένιν και του Στάλιν αποδείχτηκε ο ισχυρότερος μοχλός, το σοβαρότερο και αποφασιστικότερο μέσο, το σοφό μαχητικό επιτελείο όχι μόνο για την κατάχτηση, αλλά και για την διατήρηση και στερέωση της διχτατορίας του προλεταριάτου.

Ο Λένιν κάνοντας πράξη την υπόδειξη του Μαρξ ότι «η κομμούνα δεν έπρεπε να είναι κοινοβουλευτική» φανέρωσε και θεμελίωσε ότι η σοβιετική εξουσία είναι η καλύτερη και τελειότερη κρατική μορφή της δικτατορίας του προλεταριάτου.

«Η δημοκρατία των Σοβιέτ των αντιπροσώπων των εργατών, στρατιωτών και αγροτών δεν είναι μόνο μια μορφή ανώτερου τύπου δημοκρατικών θεσμών... μα και η μοναδική μορφή που είναι ικανή να εξασφαλίσει το πιο ανώδυνο πέρασμα στο σοσιαλισμό...».

Ο Λένιν και ο Στάλιν πλουτίζοντας και αναπτύσσοντας τη θεωρία του Μαρξ έδειξαν ότι η διχτατορία του προλεταριάτου δεν είναι μια σύντομη χρονική περίοδος, αλλά ολόκληρη ιστορική εποχή, ολόκληρο σύστημα οικονομικό, πολιτικό, διαπαιδαγωγικό. Σύστημα ανώτερης οργάνωσης της παραγωγής. Σύστημα πλατιάς δημοκρατίας για τους εργαζόμενους. Σύστημα βίας πάνω στους εχθρούς της εργατική τάξης. Σύστημα πατρικής διαπαιδαγώγησης των μαζών.

Ο Στάλιν έδωσε κλασική διατύπωση στη μαρξιστική-λενινιστική θεωρία για τη δικτατορία του προλεταριάτου, που συνενώνει αδιάσπαστα τρεις πλευρές και λειτουργίες.

1. Κατάπνιξη των εκμεταλλευτών, άμυνα της χώρας, στερέωση των δεσμών με τους προλετάριους όλων των χωρών για την ανάπτυξη, για τη νίκη της προλεταριακής επανάστασης σ' όλες τις χώρες.

2. Στερέωση της συμμαχίας του προλεταριάτου με τις εργαζόμενες μάζες για την οριστική απόσπασή τους από το ζυγό του κεφαλαίου.

3. Οργάνωση-χτίσιμο του σοσιαλισμού, πέρασμα στην αταξική κομμουνιστική κοινωνία

Ο Λένιν είναι ο ιδρυτής του σοβιετικού κράτους. Ο Στάλιν είναι η πρωτουργός της κομμουνιστικής αταξικής κοινωνίας.

Ο Στάλιν εφαρμόζοντας και αναπτύσσοντας τη διδασκαλία του Λένιν άνοιξε θεωρητικά και πραχτικά το δρόμο για το σοσιαλισμό με τα πεντάχρονα σχέδια, με την πολιτική της εκβιομηχάνισης και της κολλεχτιβοποίησης. Ο Στάλιν πλούτισε το οπλοστάσιο του μαρξισμού-λενινισμού με τη μεγαλοφυή θεωρία ότι το κράτος δεν θα απονεκρωθεί στον κομμουνισμό, ότι το σοσιαλιστικό κράτος θα διατηρηθεί και στην περίοδο του κομμουνισμού αν δε θάχει εξαλειφθεί η καπιταλιστική περικύκλωση, «αν δε θάχει εξαλειφθεί ο κίνδυνος των στρατιωτικών επιθέσεων από τα έξω».

-----------------

Σημείωση από το κείμενο λείπουν οι 3 τελευταίες παράγραφοι. Ολόκληρο δημοσιεύτηκε το Μάρτη του 2011 και υπάρχει εδώ: ΠΑΡΙΣΙΝΗ ΚΟΜΜΟΥΝΑ - η πρώτη Διχτατορία του Προλεταριάτου