Ανεργία, φτώχεια και εξαθλίωση -αναπόφευχτα φαινόμενα και μόνιμοι συνοδοιπόροι του καπιταλισμού

«Φωνή της Αλήθειας», φύλ. 48, 1-31 Δεκέμβρη 1995

Η ανεργία, η φτώχεια και η εξαθλίωση που αγκαλιάζουν εκατοντάδες εκατομμύρια εργαζομένων των καπιταλιστικών χωρών δεν είναι ούτε τυχαία ούτε «αιώνια» φυσικά φαινόμενα. Είναι ιστορικά οικονομικο-κοινωνικά φαινόμενα σύμφυτα στον καπιταλισμό, απορρέουν αναπόφευχτα από τις σχέσεις παραγωγής του και όχι από τούτη ή εκείνη τη λαθεμένη οικονομική πολιτική των αστικών κυβερνήσεων, όπως ισχυρίζονται αστοί οικονομολόγοι και πολιτικοί. Ταυτόχρονα αποτελούν αναγκαίους όρους ύπαρξης, αναγκαίες προϋποθέσεις αυτού του εκμεταλλευτικού συστήματος. Συνοδεύουν μόνιμα τον καπιταλισμό και μπορούν να εξαλειφθούν μόνο με την επαναστατική ανατροπή-κατάργησή του.

Το φαινόμενο της ανεργίας έχει αναλυθεί και εξηγηθεί επιστημονικά από τους Μαρξ-Ενγκελς–Λένιν-Στάλιν, οι αναλύσεις των οποίων έχουν επιβεβαιωθεί στο παρελθόν και επιβεβαιώνονται από τη σημερινή καπιταλιστική πραγματικότητα: τη μαζική χρόνια ανεργία, τη φτώχεια και την εξαθλίωση εκατοντάδων εκατομμυρίων εργαζομένων σ' όλο τον κόσμο.

Ο Μαρξ, αναλύοντας επιστημονικά την ανάπτυξη του καπιταλισμού, απέδειξε, ότι η ανεργία έχει τη ρίζα της στις καπιταλιστικές σχέσεις παραγωγής, στην ύπαρξη και δράση του οικονομικού νόμου της καπιταλιστικής συσσώρευσης, ότι είναι ένας αναπόφευχτος και μόνιμος συνοδοιπόρος του καπιταλισμού που το μέγεθός της επηρεάζει άμεσα την κατάσταση της εργατικής τάξης. Το ύψος της ανεργίας είναι, μαζί μ' άλλους παράγοντες, χαρακτηριστικό για το μέγεθος της εξαθλίωσης της εργατικής τάξης. Η σχετική και η απόλυτη εξαθλίωση της εργατικής τάξης καθορίζεται τόσο από τη δράση του βασικού οικονομικού νόμου του μονοπωλιακού καπιταλισμού όσο και από τη δράση του γενικού νόμου της καπιταλιστικής συσσώρευσης, θέμα με το οποίο δε θα ασχοληθούμε εδώ.

Ο Μαρξ, μελετώντας και αναλύοντας το προτσές της καπιταλιστικής συσσώρευσης, αποκάλυψε τις αιτίες εμφάνισης της ανεργίας. Κατέδειξε ότι η ανεργία προκαλείται από το προτσές της καπιταλιστικής συσσώρευσης, που συνοδεύεται από αύξηση της οργανικής σύνθεσης του κεφαλαίου, και ότι η αύξηση του πλούτου που ιδιοποιείται το κεφάλαιο δεν οδηγεί στη μείωση της ανεργίας αλλά αντίθετα στην αύξησή της, δηλ. σε αύξηση του βιομηχανικού εφεδρικού στρατού.

Ο γενικός νόμος της καπιταλιστικής συσσώρευσης, που ανακάλυψε ο Μαρξ και που δρα ανεξάρτητα από τη θέληση και τη συνείδησή μας, όπως και κάθε οικονομικός νόμος, διατυπώνεται στο "Κεφάλαιο" ως εξής:

«Οσο μεγαλύτερος είναι ο κοινωνικός πλούτος, το κεφάλαιο που λειτουργεί, η έκταση και η ένταση της αύξησής του, επομένως και το απόλυτο μέγεθος του προλεταριάτου και η παραγωγική δύναμη της εργασίας του, τόσο μεγαλύτερος είναι ο βιομηχανικός εφεδρικός στρατός. Η αύξηση της διαθέσιμης εργατικής δύναμης προκαλείται από τις ίδιες αιτίες που προκαλούν την αύξηση της επεκτατικής δύναμης του κεφαλαίου. Επομένως, το σχετικό μέγεθος του βιομηχανικού εφεδρικού στρατού αυξάνει μαζί με τις δυνάμεις του πλούτου. Όσο μεγαλύτερος όμως είναι αυτός ο εφεδρικός στρατός σε σχέση με τον εν ενεργεία εργατικό στρατό, τόσο μαζικότερος είναι ο σταθεροποιημένος υπερπληθυσμός, που η φτώχεια του είναι αντίστροφος ανάλογη προς τα βάσανα της δουλειάς του. Τέλος, όσο πιο μεγάλο είναι το εξαθλιωμένο στρώμα της εργατικής τάξης και ο βιομηχανικός εφεδρικός στρατός, τόσο πιο μεγάλος είναι ο επίσημος παουπερισμός. Αυτός είναι ο απόλυτος, γενικός νόμος της καπιταλιστικής συσσώρευσης. Όπως όλοι οι άλλοι νόμοι, έτσι κι αυτός τροποποιείται από πολλαπλά περιστατικά, που η ανάλυσή τους δεν μπορεί να γίνει εδώ» (Κ Μαρξ: "Το Κεφάλαιο", τόμος 1ος, σελ. 667).

Στην καπιταλιστική κοινωνία, και ιδιαίτερα σε συνθήκες κρίσης και χρόνιας μαζικής ανεργίας, η αύξηση και συγκέντρωση πλούτου στα χέρια των καπιταλιστών, που προκαλεί χειροτέρευση της κατάστασης των εργαζομένων οι οποίοι δημιουργούν αυτόν τον πλούτο, σημαίνει ταυτόχρονα αύξηση της εξαθλίωσής τους: «στο μέτρο που συσσωρεύεται το κεφάλαιο χειροτερεύει υποχρεωτικά η κατάσταση του εργάτη, αδιάφορο αν είναι καλή ή κακή n πληρωμή του... η συσσώρευση πλούτου στον ένα πόλο είναι ταυτόχρονα συσσώρευση αθλιότητας, βασάνου εργασίας, σκλαβιάς, αμάθειας, αποκτήνωσης και ηθικής κατάπτωσης στον αντίπολο, δηλ. για την εργατική τάξη που παράγει με τη μορφή κεφαλαίου το δικό της προϊόν» (Κ Μαρξ: "Το Κεφάλαιο", τόμος 1ος, σελ. 668-669).

Το τμήμα εκείνο της εργατικής τάξης που είναι περιττό για τις καπιταλιστικές σχέσεις παραγωγής, για τη διευρυμένη καπιταλιστική αναπαραγωγή, ονομάζεται «σχετικός υπερπληθυσμός» δηλ. είναι περιττό μόνο σε σχέση με τις ανάγκες αξιοποίησης του κεφαλαίου που καθορίζονται από το κέρδος: «η καπιταλιστική συσσώρευση παράγει ακόμα περισσότερο διαρκώς, και μάλιστα σε σχέση με την ένταση και την έκτασή της, ένα σχετικό, επομένως περιττό ή πρόσθετο εργατικό πληθυσμό» (Κ Μαρξ: "Το Κεφάλαιο", τόμος 1ος, σελ. 653).

Η αύξηση της ανεργίας και το υψηλό ποσοστό της είναι για τους καπιταλιστές και ένα εντελώς απαραίτητο μέσο για τη συσσώρευση πλούτου, για την επιτάχυνση της συσσώρευσης του κεφαλαίου: «η υπερβολική εργασία του απασχολημένου μέρους της εργατικής τάξης πληθαίνει τις γραμμές της εφεδρείας της, ενώ αντίθετα η αυξημένη πίεση, που η εφεδρεία ασκεί με το συναγωνισμό της στους απασχολημένους εργάτες, τους υποχρεώνει να εργάζονται υπερβολικά και να υποτάσσονται στις προσταγές του κεφαλαίου. Η καταδίκη ενός μέρους της εργατικής τάξης σε αναγκαστική αργία εξαιτίας της υπερβολικής εργασίας του άλλου μέρους, και αντίστροφα, μετατρέπεται σε μέσο πλουτισμού του ξεχωριστού κεφαλαιοκράτη και επιταχύνει ταυτόχρονα τη δημιουργία του βιομηχανικού εφεδρικού στρατού σε κλίμακα που ν' ανταποκρίνεται στην πρόοδο της κοινωνικής συσσώρευσης» (Κ Μαρξ: "Το κεφάλαιο", τόμος 1ος, σελ. 659).

Η ανεργία, και μάλιστα το υψηλό ποσοστό της, είναι επίσης ένας αναγκαίος όρος ύπαρξης του καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής για δυο λόγους. Πρώτο, για να υπάρχουν αρκετές εργατικές δυνάμεις διαθέσιμες που θα απαιτηθούν σε περίπτωση επέκτασης της καπιταλιστικής παραγωγής, και δεύτερο, οι καπιταλιστές χρειάζονται τους άνεργους εργάτες ώστε να ασκούν πίεση στο τμήμα εκείνο των εργαζομένων που εξακολουθεί να δουλεύει, πίεση που αποσκοπεί στη μείωση των μισθών τους, στην εντατικοποίηση της εργασίας, στην πτώση του βιοτικού επιπέδου και στη χειροτέρευση των όρων - συνθηκών εργασίας. Γι' αυτούς τους λόγους, εκτός του ότι η εξάλειψη της ανεργίας στα πλαίσια του καπιταλισμού είναι αδύνατη, οι καπιταλιστές δεν ενδιαφέρονται για την εξάλειψή της: «...κανένας καπιταλιστής... δεν είναι ποτέ για πλήρη εξάλειψη της ανεργίας, με κανένα αντάλλαγμα δεν θα δέχονταν μια κατάργηση της στρατιάς των ανέργων, της οποίας η επιδίωξη είναι η πίεση στην αγορά εργασίας, για φτηνές εργατικές δυνάμεις» (Στάλιν: "Ζητήματα Λενινισμού", σελ. 820, Μόσχα 1938).

Η πάλη της εργατικής τάξης: Φυσικά η εργατική τάξη δεν είναι δυνατό να σπάσει ή να σταματήσει-εξαλείψει τη δράση του νόμου της καπιταλιστικής συσσώρευσης, όμως μπορεί και πρέπει να αντισταθεί στις συνέπειες και στον καταστροφικό του χαρακτήρα:

«μόλις οι εργάτες ανακαλύψουν το μυστικό του πως συμβαίνει ώστε, όσο περισσότερο εργάζονται, όσο περισσότερο ξένο πλούτο παράγουν κι όσο περισσότερο αυξάνει η παραγωγική δύναμη της εργασίας τους, τόσο πιο επισφαλής να γίνεται γι' αυτούς ακόμα και η λειτουργία τους σαν μέσο αξιοποίησης του κεφαλαίου, μόλις ανακαλύψουν πως ο βαθμός εντατικότητας του συναγωνισμού μεταξύ τους εξαρτιέται ολότελα από την πίεση του σχετικού υπερπληθυσμού, επομένως, μόλις επιχειρήσουν με τα εργατικά σωματεία κλπ. να οργανώσουν μια σχεδιασμένη συνεργασία εργαζομένων και ανέργων για να σπάσουν ή να εξασθενήσουν τις καταστρεπτικές για την τάξη τους συνέπειες αυτού του φυσικού νόμου της κεφαλαιοκρατικής παραγωγής, - βάζουν τις φωνές το κεφάλαιο και ο συκοφάντης οικονομολόγος του για καταπάτηση του «αιώνιου» και σαν να λέμε «ιερού» νόμου της ζήτησης και της προσφοράς. Γιατί κάθε αλληλεγγύη ανάμεσα στους εργαζόμενους και τους άνεργους διαταράζει το «καθαρό» παιχνίδι αυτού του νόμου» (Κ Μαρξ: "Το Κεφάλαιο", τόμος 1ος, σελ. 663).

Επομένως για την υπεράσπιση των συμφερόντων της εργατικής τάξης συνολικά και για να μην «ξεπέσει σε μια άμορφη μάζα αφανισμένων φτωχοδιαβόλων» έχει σπουδαία σημασία η κοινή σχεδιασμένη συνεργασία και πάλη των εργαζομένων και των άνεργων εργατών ενάντια στο κεφάλαιο για να εξασθενήσουν τις καταστροφικές γι' αυτούς συνέπειες της δράσης του γενικού νόμου της καπιταλιστικής συσσώρευσης. Αυτή η πάλη όσο ισχυρή κι' αν είναι δε μπορεί να εξαλείψει τη δράση των οικονομικών νόμων του καπιταλισμού και να τους καταργήσει. Οι νόμοι αυτοί μπορεί να εξαλειφθούν μόνο με την κατάργηση του ίδιου του συστήματος: «Επειδή όμως είναι τέτοια η τάση των πραγμάτων στο σημερινό σύστημα, μήπως αυτό πάει να πει ότι η εργατική τάξη θα έπρεπε να παραιτηθεί από την αντίστασή της ενάντια στους ληστρικούς σφετερισμούς του κεφαλαίου και να εγκαταλείψει τις προσπάθειες της να επωφεληθεί με τον καλύτερο τρόπο από τις ευνοϊκές περιστάσεις για την πρόσκαιρη καλυτέρεψη της θέσης της; Αν το έκανε αυτό θα ξέπεφτε σε κατάσταση μιας άμορφης μάζας από αφανισμένους φτωχούς διαβόλους που τίποτε δε μπορεί να τους σώσει... Αν υποχωρούσαν άνανδρα στην καθημερινή σύγκρουσή τους με το κεφάλαιο, θ' αποδείχνονταν ανίκανοι να επιχειρήσουν ένα οποιοδήποτε πλατύτατο κίνημα» (Κ Μαρξ: "Μισθός, τιμή και κέρδος", σελ. 79-80).

Η εργατική τάξη και οι επαναστατικές συνδικαλιστικές οργανώσεις (οι σημερινές στη χώρα μας είναι εξολοκλήρου όλες ρεφορμιστικές) δεν πρέπει να περιορίζουν την πάλη τους μόνο στην απόκρουση των βίαιων επιθέσεων του κεφαλαίου και ενάντια στα αποτελέσματα του καπιταλιστικού συστήματος: «Αποτυχαίνουν ολοκληρωτικά στο σκοπό τους όταν περιορίζονται σ' ένα μικροπόλεμο ενάντια στα αποτελέσματα του σημερινού συστήματος, αντί να προσπαθούν ταυτόχρονα να το αλλάξουν, αντί να χρησιμοποιούν τις οργανωμένες δυνάμεις τους σαν ένα μοχλό για την τελική απελευθέρωση της εργατικής τάξης, δηλαδή για την οριστική κατάργηση του συστήματος της μισθωτής εργασίας» (Κ Μαρξ: "Μισθός, τιμή και κέρδος", σελ. 81).

Από τα παραπάνω είναι φανερό ότι τα προβλήματα της φτώχειας, της εξαθλίωσης και της ανεργίας δε μπορούν να λυθούν στα πλαίσια του καπιταλισμού και ότι οι θεωρίες των αστών πολιτικών και οικονομολόγων που προβάλλουν τέτοιου είδους αξιώσεις δεν έχουν καμιά απολύτως επιστημονική βάση, υπηρετούν το κεφάλαιο και διαδίδονται για εξαπάτηση των εργαζομένων. Τα φαινόμενα της φτώχειας, της εξαθλίωσης και της ανεργίας ως σύμφυτα στον καπιταλισμό φαινόμενα θα εξαλειφθούν μαζί με την εξαφάνισή του. Ως προβλήματα της καπιταλιστικής κοινωνίας μπορούν να λυθούν μόνο στο σοσιαλισμό όπως έδειξε η ιστορική πείρα της οικοδόμησης του σοσιαλισμού στη Σοβιετική Ένωση των Λένιν-Στάλιν.