Σχετικά με την κρίση και τη διεθνή κατάσταση

Διεθνής Σύσκεψη Μαρξιστικών-Λενινιστικών Κομμάτων και Οργανώσεων

Σχετικά με την  κρίση και τη διεθνή κατάσταση

1.  Το σημαντικότερο θέμα από την τελευταία σύσκεψη των κομμάτων μας ήταν η επιδείνωση της κρίσης από το τελευταίο εξάμηνο του 2008 και το πρώτο τρίμηνο του 2009, μια κρίση που βάθυνε ταχύτερα από την κρίση του 1929, αλλά με σχετική επιβράδυνση κατά το δεύτερο τρίμηνο του 2009. Η Σύσκεψη μας πραγματοποιείται σε μια περίοδο έντονων αντιπαραθέσεων σχετικά με το αν η κρίση έχει φτάσει στα όρια της ή όχι και όπου στα καπιταλιστικά ΜΜΕ συζητιούνται τα πολιτικά και οικονομικά μέτρα αποτροπής που θα παρθούν. Επομένως, για να διαμορφωθεί μια σωστή γραμμή για τη δουλειά μας στις μάζες, είναι σημαντικό να συζητήσουμε την εξέλιξη της κρίσης και της καπιταλιστικής οικονομίας καθώς και τις οικονομικές, κοινωνικές και πολιτικές συνέπειες τους, τις επιθέσεις που εξαπολύει ο ιμπεριαλισμός και οι κυρίαρχες τάξεις στις σημερινές συνθήκες.

2. Ένα από τα σημαντικά χαρακτηριστικά της σημερινής κρίσης είναι ότι ξεκίνησε στις ΗΠΑ, τη μεγαλύτερη οικονομία στον κόσμο, σαν μια βαθιά χρηματοπιστωτική κρίση, προκαλώντας μια ολοκληρωτική καταστροφή και ξεπερνώντας την κρίση που ξέσπασε στον  κατασκευαστικό τομέα και τη βιομηχανία – ιδιαίτερα τη βιομηχανία μετάλλου, την αυτοκινητοβιομηχανία και τις συναφείς βιομηχανίες – και ότι ταχύτατα συνδέθηκε με την κρίση που ξέσπασε στις άλλες ανεπτυγμένες καπιταλιστικές χώρες και μετατράπηκε σε γενική κρίση που διαδόθηκε στις εξαρτημένες χώρες. Αυτή η πορεία εξέλιξης της κρίσης δημιούργησε την εντύπωση ότι η οικονομική κρίση προήλθε από την κρίση στον χρηματοπιστωτικό τομέα των ΗΠΑ. Οι αστικοί-καπιταλιστικοί κύκλοι προσπαθούν να προπαγανδίσουν μ’ όλα τα μέσα την άποψη ότι αυτή η κρίση είναι αποτέλεσμα των λαθεμένων οικονομικών πολιτικών, ιδιαίτερα των εσφαλμένων χρηματοπιστωτικών και νομισματικών πολιτικών, που οδήγησαν στην αυξανόμενη κερδοσκοπία και τις «φούσκες» στον χρηματοοικονομικό τομέα. Αυτή η εκστρατεία παραπληροφόρησης συνοδεύεται από την προπαγάνδα ότι η οικονομική κρίση μπορεί να αποφευχθεί και να ξεπεραστεί από σωστές οικονομικές πολιτικές και πιο αυστηρούς κανονισμούς στο χρηματοπιστωτικό τομέα. Μ’ αυτές τις θέσεις και προπαγάνδα θέλουν να αποκρύψουν ότι οι καπιταλιστικές οικονομικές κρίσεις είναι αναπόφευκτα στάδια στην πορεία της καπιταλιστικής ανάπτυξης, ότι είναι αναπόφευκτο αποτέλεσμα του καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής που αναπτύσσεται με ανισόμετρο και αναρχικό τρόπο, επειδή καθοδηγείται από το κέρδος και την αγορά, ότι είναι το αποκορύφωμα της αντίθεσης μεταξύ των παραγωγικών δυνάμεων και των σχέσεων παραγωγής και μια εκρηκτική αποκάλυψη αυτής της αντίθεσης. Έτσι προσπαθούν να αποτραπεί η αγανάκτηση και ο θυμός των εργατών και των εργαζομένων να στραφεί ευθέως ενάντια στο καπιταλιστικό σύστημα. Επιπλέον, αυτή και άλλες παρόμοιες εκστρατείες προπαγάνδας χρησιμοποιούνται προκειμένου να εμποδίσουν το λαό να αντιληφθεί την πραγματική αιτία της κρίσης, το μέγεθος της και τις καταστροφικές συνέπειες της ώστε να νομιμοποιηθούν οι οικονομικές πολιτικές και οι επιθέσεις που χρησιμοποιούνται για να ρίξουν τα βάρη της κρίσης στις πλάτες του προλεταριάτου και των λαών.

3. Το προτσές της διεθνοποίησης της καπιταλιστικής οικονομίας και της αλληλεξάρτησης των διαφόρων κλάδων της οικονομίας, που αποκαλείται «παγκοσμιοποίηση» από τους  αστικούς καπιταλιστικούς κύκλους, έχει φτάσει σε ένα αξεπέραστο επίπεδο, που δεν συγκρίνεται με το επίπεδο που είχε στα μέσα του προηγούμενου αιώνα. Το γεγονός ότι κάθε εξέλιξη στην ανάπτυξη μιας χώρας ή ενός οικονομικού τομέα έχει αυξανόμενη επίδραση στη διαδικασία της ανάπτυξης άλλων χωρών και τομέων είναι αναπόφευκτο αποτέλεσμα της ανάπτυξης της διαδικασίας της διεθνοποίησης και της αλληλεξάρτησης. Το μέγεθος της επίδρασης εξαρτάται από τη θέση της χώρας και των τομέων στην παγκόσμια καπιταλιστική οικονομία.  Συνεπώς, οι εξελίξεις, ιδιαίτερα στο χρηματοπιστωτικό τομέα, στην οικονομία των ΗΠΑ που είναι η μεγαλύτερη δύναμη στην παγκόσμια καπιταλιστική οικονομία με μερίδιο 25%, έχουν επηρεάσει και έχουν επηρεαστεί από όλες τις χώρες και τους τομείς οικονομικής δραστηριότητας. Ωστόσο, η τελευταία κρίση δε μπορεί να εξηγηθεί με την κρίση του χρηματοπιστωτικού τομέα στις ΗΠΑ ούτε με τις οικονομικές πολιτικές της κυβέρνησης Μπους, οι οποίες, όπως λέγεται,  προκάλεσαν την κρίση, μα ούτε μπορεί πολύ περισσότερο να περιορισθεί στο πλαίσιο μεταφοράς της κρίσης της οικονομίας των ΗΠΑ στις άλλες χώρες.

4. Οι οικονομικές πολιτικές που εφαρμόζονται από τις άρχουσες τάξεις, τα κράτη τους και τα διεθνή Ιδρύματα τους έχουν όντως επίδραση στην πορεία των οικονομικών εξελίξεων, αλλά όχι καθοριστική. Δε μπορούν να εξαλείψουν τους αντικειμενικούς οικονομικούς νόμους και τις δυναμικές της οικονομίας, που είναι ανεξάρτητοι από την ανθρώπινη βούληση, ή να αναστρέψουν την πορεία εξέλιξης της οικονομίας που καθορίζεται από αυτούς τους νόμους και τις δυναμικές. Στην πραγματικότητα, το αντίθετο είναι σωστό. Γενικά, οι οικονομικές πολιτικές καθώς και οι χρηματοπιστωτικές και νομισματικές πολιτικές σαν τμήμα τους, διαμορφώνονται σύμφωνα με τα συμφέροντα του χρηματιστικού κεφαλαίου και την πορεία ανάπτυξης της οικονομίας παρά από τις αυθαίρετες προτιμήσεις των κυβερνήσεων και των διεθνών Ιδρυμάτων, όπως το ΔΝΤ, η Παγκόσμια Τράπεζα ή η ΕΕ.

5. Είτε χρηματοπιστωτική, είτε βιομηχανική και αγροτική, η βάση της σημερινής κρίσης, όπως και των προηγούμενων κρίσεων, είναι ότι η παραγωγή αναπτύχθηκε πιο γρήγορα σε σχέση με τις  αγορές και ότι κάποια προϊόντα παρέμειναν απούλητα, αποθέματα συσσωρεύτηκαν, η νέα ζήτηση και οι παραγγελίες μειώθηκαν, η παραγωγή συρρικνώθηκε και οι αγορές στένεψαν. Η τελευταία οικονομική κρίση υπερπαραγωγής ξέσπασε και αναπτύχθηκε σ’ αυτή τη βάση. Η υπερβολική αύξηση των πιστωτικών αγορών, η υπερτίμηση του χρηματιστηρίου, η διόγκωση του χρηματοπιστωτικού τομέα, η ένταση των κερδοσκοπικών δραστηριοτήτων σε κάθε πεδίο της οικονομίας, κλπ. δεν αφορούν ειδικά το πρόσφατο παρελθόν του προτσές ανάπτυξης της καπιταλιστικής οικονομίας, αλλά αποτελούν αναπόφευκτο τμήμα των περιόδων ανάπτυξης όταν η παραγωγή και οι αγορές αναπτύσσονται ανώμαλα, χωρίς όμως ακόμα να είναι ορατές οι επιπτώσεις και κατά συνέπεια φαίνεται να μην υπάρχει πρόβλημα. Το προτσές εμφάνισης και ανάπτυξης των συστατικών στοιχείων κάθε βιομηχανικής και εμπορευματικής κρίσης που προκύπτει ως αποτέλεσμα της υπερπαραγωγής – στην πραγματικότητα, δεν υπάρχει περίσσεια παραγωγή σε σχέση με τις ανάγκες των καταπιεζόμενων και εκμεταλλευόμενων μαζών που αποτελούν τη μεγάλη πλειοψηφία του πληθυσμού – είναι επίσης και ένα προτσές εμφάνισης και ανάπτυξης των συστατικών στοιχείων μιας χρηματο-οικονομικής κρίσης, όπως στην περίπτωση της τελευταίας κρίσης. Αυτό γίνεται περισσότερο φανερό στο μονοπωλιακό στάδιο του καπιταλισμού όπου το βιομηχανικό και το τραπεζικό κεφάλαιο συγχωνεύονται, δημιουργώντας το χρηματιστικό κεφάλαιο που κυριαρχεί πλέον σ΄ ολόκληρη την οικονομία. Και στην περίπτωση της κρίσης του 1929 και στη σημερινή κρίση, η σε μια λιγότερο ή περισσότερο ισχυρή οικονομική κρίση, διαπιστώνεται ότι αυτή ξεσπάει με μια χρηματοπιστωτική κρίση ή τα πρώτα σημάδια της κρίσης εμφανίζονται σ’ αυτόν τον τομέα. Ωστόσο, αυτό δε σημαίνει ότι δεν επεκτείνεται εξίσου σε κάθε τομέα, το χρηματοπιστωτικό, το βιομηχανικό, τον αγροτικό, κλπ. ή ότι δεν καταστρέφει την ιδιαίτερη ανάπτυξη και τη δυναμική αυτών των τομέων.

6. Παρότι το δεύτερο εξάμηνο του 2007 η οικονομία των ΗΠΑ εισήλθε σε μια περίοδο στασιμότητας, οπότε η παραγωγή και οι αγορές συρρικνώθηκαν ως αποτέλεσμα της υπερπαραγωγής, ειδικά στον κατασκευαστικό τομέα και στην αυτοκινητοβιομηχανία,  και φάνηκε ότι υπάρχουν ενδείξεις μιας οικονομικής κρίσης στις ΗΠΑ , τη Βρετανία, τη Γαλλία και πολλές άλλες χώρες, η παγκόσμια βιομηχανική παραγωγή συνέχισε να αυξάνεται, αυξάνοντας τα αποθέματα, και έφθασε στο ανώτατο σημείο της τον Απρίλη του 2008. Ύστερα από αυτή την ημερομηνία η βιομηχανική παραγωγή άρχισε να μειώνεται κυρίως στις ανεπτυγμένες καπιταλιστικές χώρες, με μηνιαίες διακυμάνσεις και διαφορετικές πτώσεις για κάθε επιχείρηση, τομέα και χώρα. Μέσα σε ένα χρόνο από τον Απρίλη του 2008 η βιομηχανική παραγωγή είχε μεγαλύτερη πτώση από ότι το 1929. Το επίπεδο της βιομηχανικής παραγωγής του Απρίλη του 2009 ήταν 13% χαμηλότερο από ότι τον ίδιο μήνα του προηγούμενου χρόνου, ενώ το Μάη και τον Ιούνη του 2009 υπήρξε μια αύξηση κατά 1,4% και 2,0% αντίστοιχα, αλλά το 0% του Ιούλη ήταν 10% χαμηλότερο από ότι η βιομηχανική παραγωγή του προηγούμενου Απρίλη.

7. Απ' τον Απρίλη του 2008 που έπεσε η συνολική βιομηχανική παραγωγή σε παγκόσμια κλίμακα και οξύνθηκε η χρηματοπιστωτική κρίση, η παγκόσμια αγορά συρρικνώθηκε γρήγορα. Το παγκόσμιο εμπόριο μειώθηκε κατά 22% αυτόν τον Απρίλη σε σύγκριση με τον ίδιο μήνα ένα χρόνο νωρίτερα (σύμφωνα με ανακοινώσεις του ΔΝΤ, το «παγκόσμιο εμπόριο» έπεσε από τα 16 τρισεκατομμύρια δολάρια στα 12). Σημείωσε μια αύξηση 2,5% αυτόν τον Ιούνη – τη μεγαλύτερη από τον Ιούνη του 2008 – αλλά τον Ιούλη έπεσε πάλι κατά 0,8%, κατρακυλώντας σ' ένα επίπεδο 20% κάτω απ' το αντίστοιχο του Απρίλή του 2008. Σύμφωνα με τις συνεχώς μεταβαλλόμενες δηλώσεις του ΔΝΤ, το παγκόσμιο εμπόριο θα συρρικνωθεί κατά 10% το 2009 – η προηγούμενη εκτίμηση ήταν για 12%. Την ίδια περίοδο, αν και σε διαφορετικά επίπεδα, συρρικνώθηκαν επίσης και οι εθνικές αγορές.

8. Η παγκόσμια βιομηχανική παραγωγή και οι αγορές υποχώρησαν γρήγορα, η χρηματοπιστωτική κρίση οξύνθηκε σε παγκόσμια κλίμακα και έφερε, τον περασμένο Σεπτέμβρη, πολλές χώρες, ιδιαίτερα τις ΗΠΑ και τη Βρετανία, στα πρόθυρα της οικονομικής κατάρρευσης. Ενώ στη Νέα Ζηλανδία ο χρηματοπιστωτικός τομέας υποχώρησε, χώρες όπου η χρηματοπιστωτική κρίση έγινε αισθητή με τον πιο έντονο τρόπο, όπως οι ΗΠΑ και η Βρετανία, κατάφεραν να αποφύγουν αυτήν την κατάρρευση διαμέσου κρατικών παρεμβάσεων και επιχορηγήσεων τρισεκατομμυρίων δολαρίων. Ο αριθμός των τραπεζών που χρεοκόπησαν στις ΗΠΑ ήταν 25 για το 2008 – σε σύγκριση με 3 ένα χρόνο νωρίτερα. Αυτός ο αριθμός εκτοξεύτηκε στις 72 την περίοδο Γενάρη-Σεπτέμβρη του τρέχοντος έτους και αναμένεται να φτάσει τις 90 προς το τέλος του χρόνου με ακόμα περισσότερες χρεοκοπίες μέσα στον επόμενο χρόνο. Σε άλλες ανεπτυγμένες καπιταλιστικές χώρες στις οποίες η χρηματοπιστωτική κρίση δεν έγινε αισθητή με τόσο έντονο τρόπο, η επιδείνωση της κατάστασης αποφεύχθηκε με πακέτα βοήθειας δισεκατομμυρίων δολαρίων. Ενώ ορισμένες τράπεζες μόλις που κατόρθωσαν να σταθούν στα πόδια τους με τη στήριξη των κυβερνήσεων, πολλές μικρές και μεσαίου μεγέθους τράπεζες είτε έκλεισαν είτε συγχωνεύτηκαν με μεγαλύτερες. Μία από τις σπουδαιότερες συνέπειες της κρίσης ήταν ότι η συγκέντρωση και η συγκεντροποίηση στον χρηματοπιστωτικό τομέα πήρε μια νέα ώθηση.

Η πτώση  στις χρηματιστηριακές αγορές ξεκίνησε το Γενάρη του 2008 και επιταχύνθηκε από  τον Απρίλη και μετά. Τα αποτελέσματα Μάρτη-Απρίλη αυτού του χρόνου δείχνουν μια πτώση σχεδόν 50% στη χρηματιστηριακή αγορά σε σύγκριση με τον περασμένο Απρίλη. Παρ' όλο που η πτώση στη παγκόσμια βιομηχανική παραγωγή και στο εμπόριο συνεχίστηκε στο δεύτερο τρίμηνο αυτού του χρόνου με μικρότερους ρυθμούς, οι χρηματιστηριακές αγορές άρχισαν ν' ανακάμπτουν μετά από τους πρώτους μήνες αυτού του έτους, μεταξύ άλλων, για το λόγο ότι ρίχτηκαν σ' αυτές τρισεκατομμύρια δολάρια. Οι δείκτες παραμένουν, όμως, σ' επίπεδα 30% χαμηλότερα απ' ότι ήταν τον περασμένο Απρίλη. Επιπλέον, οι "φούσκες" που μπορούν να επηρεάσουν τις εξελίξεις σ' άλλους τομείς, συμπεριλαμβανομένου και του χρηματοπιστωτικού, άρχισαν και πάλι να διαστέλλονται, συνοδευόμενες από αυξημένες κερδοσκοπικές δραστηριότητες και στοιχεία αστάθειας.

9. Η ανισόμετρη ανάπτυξη αποτελεί απόλυτο νόμο του καπιταλισμού. Έτσι, η πρόσφατη κρίση, όπως και οι προηγούμενες, παρουσίασε μια ανισόμετρη ανάπτυξη όσον αφορά χώρες, τομείς και επιχειρήσεις.

Στις  ΗΠΑ, τη μεγαλύτερη οικονομία του  κόσμου, που είχε εισέλθει στην οικονομική στασιμότητα το 2007, η βιομηχανική παραγωγή έπεσε τον Απρίλη του 2009 κατά 12,5% σε σύγκριση με τον ίδιο μήνα του προηγούμενου χρόνου. Η συρρίκνωση κατά 1,2% και 0,4% το Μάη και τον Ιούνη αυτού του χρόνου αναστράφηκε σε 1% και 0,8% ανάπτυξη τον Ιούλη και Αύγουστο αντίστοιχα, εξαιτίας, κυρίως της ανάπτυξης κατά 20,1% στην αυτοκινητοβιομηχανία τον Ιούλη του ίδιου χρόνου. Τον Αύγουστο, η βιομηχανική παραγωγή ήταν 10,7% μικρότερη σε σύγκριση με τον ίδιο μήνα ένα χρόνο πριν.

Στην Ιαπωνία,  τη δεύτερη μεγαλύτερη οικονομία του κόσμου, η βιομηχανική παραγωγή, πριν την κρίση, έπεσε κατά 35% το Μάρτη αυτού του χρόνου σε σχέση με τον Απρίλη του 2008. Έπειτα απ' αυτήν την συρρίκνωση η ιαπωνική παραγωγή αυξήθηκε το Μάρτη, τον Απρίλη, το Μάη, τον Ιούνη, τον Ιούλη και Αύγουστο εκείνου του χρόνου κατά 1,6%, 5,2%, 5,9%, 2,4%, 1,9% και 1,8% αντίστοιχα. Παρόλα αυτά, η βιομηχανική παραγωγή είναι ακόμα 18% κάτω σε σχέση με την περσινή χρονιά, συνοδευόμενη από έναν μειούμενο ρυθμό ανάπτυξης από το Μάη.

Η Γερμανία, η πέμπτη μεγαλύτερη οικονομία του  κόσμου, σημείωσε πτώση 24% χαμηλότερη τον  Απρίλη στη βιομηχανική παραγωγή της σε σύγκριση με τον ίδιο μήνα ένα χρόνο νωρίτερα. Για την  ΕΕ των 27 κρατών αυτή η πτώση ανήλθε στο 19,3% την ίδια περίοδο.  
Συγκρινόμενη με τον προηγούμενο μήνα η βιομηχανική παραγωγή της Γερμανίας αυξήθηκε 5% το Μάη και 1,1% τον Ιούνη, μειώθηκε κατά 1% τον Ιούλη και αυξήθηκε ξανά κατά 1,5% τον Αύγουστο. Στα κράτη της ΕΕ των 27 η πτώση της παραγωγής σταμάτησε και σημειώθηκε αύξηση 0,6% το Μάη σε σύγκριση με τον προηγούμενο μήνα. Αυτή η τάση συνεχίστηκε τον Ιούνη, τον Ιούλη και τον Αύγουστο με αύξηση 0,3%, 0,3% και 0,6% αντίστοιχα. Παραταύτα, η Γερμανική βιομηχανική παραγωγή σημείωσε πτώση 18% και η βιομηχανική παραγωγή της ΕΕ των 27 κρατών μειώθηκε κατά 13,5% τον Αύγουστο αυτού του χρόνου σε σύγκριση με τον ίδιο μήνα ένα χρόνο νωρίτερα.

Η βιομηχανική  παραγωγή στις χώρες της Κοινοπολιτείας Ανεξάρτητων Κρατών έπεσε το διάστημα μεταξύ Γενάρη-Ιούλη αυτού του  χρόνου κατά 15%. Η παραγωγή της Ρωσίας τον Αύγουστο μειώθηκε κατά 12,7% σε σχέση με το επίπεδο του ίδιου μήνα τον προηγούμενο χρόνο. Στις τρεις μεγαλύτερες οικονομίες της Λατινικής Αμερικής, τη Βραζιλία, το Μεξικό και την Αργεντινή σημειώθηκε 9,9%, 6,5% και 9% μείωση, αντίστοιχα, τον Ιούλη του τρέχοντος έτους σε σύγκριση με τον ίδιο μήνα ένα χρόνο νωρίτερα. Η πτώση ήταν 13,7% στη Νότιο Αφρική.

Η κρίση  που ξεκίνησε στις ανεπτυγμένες καπιταλιστικές χώρες έχει εξαπλωθεί στις εξαρτημένες  και υπανάπτυκτες χώρες της Ασίας, Αφρικής και Λατινικής Αμερικής και κλονίζει τις ήδη ασθενείς οικονομίες τους. Είναι εκ των ουκ άνευ ότι την ερχόμενη περίοδο όταν οι μεγάλες ιμπεριαλιστικές δυνάμεις θα εντείνουν την επίθεση τους με σκοπό να φορτώσουν το βάρος της κρίσης σε άλλες χώρες, η καταστροφικές επιπτώσεις της κρίσης θα γίνουν ορατές και πιο δραματικές.

Συνεχίζεται