Για την ανισόμετρη ανάπτυξη του καπιταλισμού στην περίοδο του ιμπεριαλισμού

Για την ανισόμετρη ανάπτυξη του καπιταλισμού στην περίοδο του ιμπεριαλισμού

(ο τίτλος είναι της «ΑΝΑΣΥΝΤΑΞΗΣ»)

ΙΩΣΗΦ ΣΤΑΛΙΝ

Το κακό για την αντιπολίτευση μας είναι ότι δεν καταλαβαίνει πόσο σπουδαία είναι αυτή η διαφορά ανάμεσα στον προϊμπεριαλιστικό και στον ιμπεριαλιστικό καπιταλισμό.

Έτσι, αφετηρία της θέσης του κόμματος μας είναι η αναγνώριση του γεγονότος ότι ο σημερινός καπιταλισμός, ο ιμπεριαλιστικός καπιταλισμός, είναι καπιταλισμός που πεθαίνει.

Δυστυχώς, αυτό δε σημαίνει ακόμα ότι ο καπιταλισμός πέθανε κιόλας. Δε χωράει όμως αμφιβολία ότι αυτό σημαίνει πως ο καπιταλισμός σαν σύνολο δε βαδίζει προς την αναγέννηση αλλά προς την απονέκρωσή του, ότι ο καπιταλισμός σαν σύνολο δεν εξελίσσεται σε ανιούσα, αλλά σε κατιούσα γραμμή.

Από το γενικό αυτό ζήτημα απορρέει το ζήτημα της ανισόμετρης ανάπτυξης στην περίοδο του ιμπεριαλισμού.

Για ποιό πράγμα πρόκειται συνήθως όταν οι λενινιστές μιλάνε για ανισόμετρη ανάπτυξη στην περίοδο του ιμπεριαλισμού.

Μήπως για το ότι υπάρχει μεγάλη διαφορά στο επίπεδο ανάπτυξης των διαφόρων κεφαλαιοκρατικών χωρών, ότι μερικές χώρες στην ανάπτυξή τους μένουν πίσω από άλλες, ότι η διαφορά αυτή μεγαλώνει όλο και περισσότερο;

Όχι, δεν πρόκειται γι' αυτό. Όταν συγχέεις την ανισόμετρη ανάπτυξη στην περίοδο του ιμπεριαλισμού με τη διαφορά που υπάρχει στα επίπεδα ανάπτυξης των κεφαλαιοκρατικών χωρών, σημαίνει ότι πέφτεις στο φιλισταΐσμό. Σ' αυτόν ακριβώς το φιλισταϊσμό έπεσε η αντιπολίτευση, όταν στη 15η Συνδιάσκεψη του ΚΚ (Μπ.) της ΕΣΣΔ μπέρδεψε το ζήτημα της ανισόμετρης ανάπτυξης με το ζήτημα της διαφοράς που υπάρχει στα επίπεδα της οικονομικής κατάστασης των διαφόρων κεφαλαιοκρατικών χωρών. Ξεκινώντας απ' αυτήν ακριβώς τη σύγχυση η αντιπολίτευση κατάληξε τότε στο ολότελα λαθεμένο συμπέρασμα ότι προηγούμενα η ανισόμετρη ανάπτυξη ήταν μεγαλύτερη παρά στον ιμπεριαλισμό. Γι' αυτό ακριβώς και ο Τρότσκι στη 15η Συνδιάσκεψη είπε ότι «στο 19ο αιώνα η ανισομετρία αυτή ήταν μεγαλύτερη παρά στον 20^ο» (βλ. το λόγο του Τρότσκι στη 15η Συνδιάσκεψη του ΚΚ της ΕΣΣΔ). Τα ίδια έλεγε τότε και ο Ζηνόβιεφ, υποστηρίζοντας ότι «δεν είναι αλήθεια ότι η ανισόμετρη ανάπτυξη του καπιταλισμού ήταν μικρότερη πριν από την έναρξη της ιμπεριαλιστικής εποχής» (βλ. το λόγο του Ζηνόβιεφ στη 15η Συνδιάσκεψη του ΚΚ της ΚΣΣΔ).

Είναι αλήθεια ότι τώρα, ύστερα από τη συζήτηση στη 15η Συνδιάσκεψη, η αντιπολίτευση θεώρησε αναγκαίο ν' αλλάξει μέτωπο δηλώνοντας στους λόγους της στην Ευρεία Ολομέλεια της ΕΕ της ΚΔ κάτι το διαμετρικά αντίθετο ή προσπαθώντας απλούστατα ν' αποσιωπήσει το λάθος της αυτό. Να λογουχάρη τι είπε ο Τρότσκι στο λόγο του στην Ευρεία Ολομέλεια: «Όσο για το ρυθμό ανάπτυξης, ο ιμπεριαλισμός όξυνε απεριόριστα αυτή την ανισομετρία». Κι όσο για το Ζηνόβιεφ, στο λόγο του στην Ολομέλεια της ΕΕ της ΚΔ θεώρησε φρόνιμο ν' αποσιωπήσει απλούστατα αυτό τα ζήτημα, αν και δε μπορούσε παρά να ξέρει ότι η συζήτηση γινόταν ακριβώς για το αν δυναμώνει ή αδυνατίζει η δράση του νόμου της ανισομετρίας στην περίοδο του ιμπεριαλισμού. Αυτό όμως δε δείχνει τίποτα άλλο παρά ότι η συζήτηση κάτι δίδαξε την αντιπολίτευση και δεν πέρασε γι' αυτήν ανώφελα.

Έτσι λοιπόν : το ζήτημα της ανισόμετρης ανάπτυξης των κεφαλαιοκρατικών χωρών στην περίοδο του ιμπεριαλισμού δεν πρέπει να το συγχέουμε με το ζήτημα της διαφοράς που υπάρχει στο επίπεδο της οικονομικής κατάστασης των διαφόρων κεφαλαιοκρατικών χωρών.

Μπορούμε άραγε να πούμε ότι η μείωση της διαφοράς στο επίπεδο ανάπτυξης των κεφαλαιοκρατικών χωρών και το μεγάλωμα της ισοπέδωσης αυτών των χωρών εξασθενίζουν τη δράση του νόμου της ανισόμετρης ανάπτυξης στην περίοδο του  ιμπεριαλισμού; Όχι, δεν μπορούμε να το πούμε. Μεγαλώνει ή μικραίνει η διαφορά αυτή στο επίπεδο ανάπτυξης;  Αναμφισβήτητα μικραίνει.  Μεγαλώνει ή μικραίνει η ισοπέδωση; Δε χωράει αμφιβολία ότι μεγαλώνει. Μήπως το μεγάλωμα της ισοπέδωσης αντιφάσκει στην ένταση της ανισόμετρης ανάπτυξης στην περίοδο του ιμπεριαλισμού; Όχι, δεν αντιφάσκει. Απεναντίας η ισοπέδωση είναι το φόντο, είναι η βάση,  πάνω στην οποία ακριβώς είναι δυνατή η ένταση της δράσης της ανισόμετρης ανάπτυξης στην περίοδο του ιμπεριαλισμού. Μόνον άνθρωποι που δεν καταλαβαίνουν την οικονομική ουσία του ιμπεριαλισμού, σαν τους αντιπολιτευόμενούς μας μπορούν ν' αντιπαραθέτουν την ισοπέδωση στο νόμο της ανισόμετρης ανάπτυξης στην περίοδο του ιμπεριαλισμού. Ακριβώς, επειδή οι χώρες που έμειναν πίσω επιταχύνουν την ανάπτυξη τους και ισοπεδώνονται με τις προχωρημένες χώρες, γι' αυτό ακριβώς οξύνεται η πάλη για το ξεπέρασμα της μιας χώρας από την άλλη, γι' αυτό ακριβώς δημιουργείται  η  δυνατότητα για μερικές χώρες να ξεπεράσουν τις άλλες και να τις εκτοπίσουν από τις αγορές, δημιουργώντας έτσι τις προϋποθέσεις για πολεμικές συγκρούσεις, για την εξασθένιση του παγκόσμιου μετώπου του καπιταλισμού, για τη διάσπαση του μετώπου αυτού από τους προλετάριους των διαφόρων κεφαλαιοκρατικών χωρών. Όποιος δεν κατάλαβε το απλό αυτό πράγμα, δεν κατάλαβε τίποτα από το ζήτημα της οικονομικής ουσίας του μονοπωλιακού καπιταλισμού.

Έτσι λοιπόν: η ισοπέδωση είναι ένας από τους όρους για το δυνάμωμα της ανισόμετρης ανάπτυξης στην περίοδο του ιμπεριαλισμού.

Μπορούμε μήπως να πούμε ότι η ανισόμετρη ανάπτυξη στον ιμπεριαλισμό βρίσκεται στο ότι μερικές χώρες φτάνουν άλλες και ύστερα τις ξεπερνούν από οικονομική άποψη με το συνηθισμένο τρόπο, με τρόπο, σα να λέμε, εξελικτικό, χωρίς άλματα, χωρίς πολεμικές καταστροφές, χωρίς ξαναμοιράσματα του μοιρασμένου πια κόσμου; Όχι, δε μπορούμε να το πούμε. Τέτοια ανισομετρία υπήρχε και στην περίοδο του προμονοπωλιακού καπιταλισμού, πράγμα που το ήξερε ο Μαρξ και πράγμα για το οποίο έγραψε ο Λένιν στο έργο του «Η ανάπτυξη του καπιταλισμού στη Ρωσία». Τότε η ανάπτυξη του καπιταλισμού γινόταν λίγο-πολύ ομαλά, λίγο-πολύ εξελικτικά, και μερικές χώρες ξεπερνούσαν άλλες στη διάρκεια μιας μεγάλης χρονικής περιόδου χωρίς άλματα και χωρίς απαραίτητες πολεμικές συγκρούσεις σε παγκόσμια κλίμακα. Δεν πρόκειται τώρα γι' αυτή την ανισομετρία.

Τί είναι τότε λοιπόν ο νόμος της ανισόμετρης ανάπτυξης των κεφαλαιοκρατικών χωρών στην περίοδο του ιμπεριαλισμού;

Ο νόμος της ανισόμετρης ανάπτυξης στην περίοδο του ιμπεριαλισμού σημαίνει αλματική ανάπτυξη μερικών χωρών σε σύγκριση με τις άλλες, γοργή εκτόπιση από την παγκόσμια αγορά μερικών χωρών από άλλες, περιοδικά ξαναμοιράσματα του μοιρασμένου πια κόσμου με πολεμικές συρράξεις και πολεμικές καταστροφές, βάθαιμα και όξυνση των συγκρούσεων μέσα στο στρατόπεδο του ιμπεριαλισμού, εξασθένηση του μετώπου του παγκόσμιου καπιταλισμού, δυνατότητα διάσπασης αυτού του μετώπου από το προλεταριάτο ξεχωριστών χωρών, δυνατότητα νίκης του σοσιαλισμού σε ξεχωριστές χώρες.

Ποιά είναι τα βασικά στοιχεία του νόμου της ανισόμετρης ανάπτυξης στην περίοδο του ιμπεριαλισμού;

Πρώτο, το γεγονός ότι ο κόσμος είναι πια μοιρασμένος ανάμεσα στις ιμπεριαλιστικές ομάδες, ότι δεν υπάρχουν πια στον κόσμο «ελεύθερα», μη κατεχόμενα εδάφη, και ότι για να καταχτήσουν νέες αγορές και πηγές πρώτων υλών, για να επεκτείνουν το έδαφός τους, πρέπει το έδαφος αυτό να το πάρουν από τους  άλλους με τη βία.

Δεύτερο, ότι η πρωτοφανής ανάπτυξη της τεχνικής και η εντεινόμενη ισοπέδωση του επιπέδου ανάπτυξης των κεφαλαιοκρατικών χωρών δημιούργησαν τη δυνατότητα και διευκόλυναν το ξεπέρασμα με άλματα μερικών χωρών από άλλες, την εκτόπιση πιο ισχυρών χωρών από χώρες λιγότερο ισχυρές μα που αναπτύσσονται γρήγορα.

Τρίτο, ότι η παλιά κατανομή των σφαιρών επιρροής ανάμεσα στις διάφορες ιμπεριαλιστικές ομάδες έρχεται κάθε φορά σε σύγκρουση με το νέο συσχετισμό δυνάμεων στην παγκόσμια αγορά, ότι για την αποκατάσταση της «ισορροπίας» ανάμεσα στην παλιά κατανομή των σφαιρών επιρροής και στο νέο συσχετισμό των δυνάμεων είναι αναγκαία τα περιοδικά ξαναμοιράσματα του κόσμου με ιμπεριαλιστικούς πολέμους.

Από δω απορρέει το δυνάμωμα και η όξυνση της ανισόμετρης ανάπτυξης στην περίοδο του ιμπεριαλισμού.

Από δω απορρέει το γεγονός ότι είναι αδύνατο να λυθούν με ειρηνικό τρόπο οι συγκρούσεις μέσα στό στρατόπεδο του ιμπεριαλισμού.

Από δω απορρέει το αβάσιμο της θεωρίας του υπεριμπεριαλισμού του Κάουτσκι, που διακηρύχνει ότι είναι δυνατή η λύση των συγκρούσεων αυτών με ειρηνικό τρόπο.

Όμως απ' όλα αυτά βγαίνει το συμπέρασμα ότι η αντιπολίτευση, με το να αρνείται το γεγονός ότι δυναμώνει και οξύνεται η ανισόμετρη ανάπτυξη στην περίοδο του Ιμπεριαλισμού, κατρακυλάει στη θέση του υπεριμπεριαλισμού.

Αυτά είναι τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα της ανισόμετρης ανάπτυξης στην περίοδο του ιμπεριαλισμού.

Πότε τέλειωσε το μοίρασμα του κόσμου ανάμεσα στις ιμπεριαλιστικές  ομάδες;

Ο Λένιν λέει ότι το μοίρασμα του κόσμου τέλειωσε στις αρχές του 20ου αιώνα.

Πότε μπήκε στην πράξη για πρώτη φορά το ζήτημα του ξαναμοιράσματος του μοιρασμένου πια κόσμου;

Στην περίοδο του πρώτου παγκόσμιου ιμπεριαλιστικού πολέμου.

Όμως απ' αυτό βγαίνει το συμπέρασμα ότι ο νόμος της ανισόμετρης ανάπτυξης στον ιμπεριαλισμό δεν μπορούσε να ανακαλυφθεί και να θεμελιωθεί παρά μόνο στις αρχές του 20^ου  αιώνα.

Γι' αυτό ακριβώς το πράγμα μίλησα στην εισήγηση μου στη 15η Συνδιάσκεψη του ΚΚ (Μπ.) της ΕΣΣΔ, όταν είπα ότι ο νόμος της ανισόμετρης ανάπτυξης στον ιμπεριαλισμό ανακαλύφτηκε και θεμελιώθηκε από το σ. Λένιν.

Ο παγκόσμιος ιμπεριαλιστικός πόλεμος ήταν η πρώτη απόπειρα να ξαναμοιραστεί ο μοιρασμένος πια κόσμος. Η απόπειρα αυτή στοίχισε στον καπιταλισμό τη νίκη της επανάστασης στη Ρωσία και την υπονόμευση των βάσεων του ιμπεριαλισμού στις αποικιακές και εξαρτημένες χώρες.

Είναι περιττό να πούμε ότι την πρώτη απόπειρα ξαναμοιράσματος θα την ακολουθήσει δεύτερη απόπειρα, και προς αυτή την κατεύθυνση γίνεται κιόλας προπαρασκευαστική δουλειά στο στρατόπεδο των ιμπεριαλιστών.

Ζήτημα είναι αν μπορούμε ν' αμφιβάλλουμε ότι η δεύτερη απόπειρα ξαναμοιράσματος θα στοιχίσει στον παγκόσμιο καπιταλισμό πολύ πιο ακριβά από την πρώτη.

Αυτές είναι οι προοπτικές εξέλιξης του παγκόσμιου καπιταλισμού από την άποψη του νόμου της ανισομετρίας μέσα στις συνθήκες του ιμπεριαλισμού.

Όπως βλέπετε, οι προοπτικές αυτές οδηγούν κατευθείαν και άμεσα στη δυνατότητα της νίκης του σοσιαλισμού σε ξεχωριστές κεφαλαιοκρατικές χώρες στην περίοδο του ιμπεριαλισμού.

Είναι γνωστό ότι το συμπέρασμα για τη δυνατότητα της νίκης του σοσιαλισμού σε ξεχωριστές χώρες ο Λένιν το έβγαλε κατευθείαν και άμεσα από το νόμο της ανισόμετρης ανάπτυξης των κεφαλαιοκρατικών χωρών. Και ο Λένιν είχε απόλυτο δίκιο. Γιατί ό νόμος της ανισόμετρης ανάπτυξης στον ιμπεριαλισμό εξαφανίζει κάθε έδαφος για «θεωρητικές» ασκήσεις των κάθε λογής σοσιαλδημοκρατών σχετικά με το αδύνατο της νίκης του σοσιαλισμού σε ξεχωριστές κεφαλαιοκρατικές χώρες.

Να τι λέει ο Λένιν σχετικά μ' αυτό στο προγραμματικό άρθρο του που το έγραψε το 1915:

«Η ανισόμετρη οικονομική και πολιτική ανάπτυξη είναι απόλυτος νόμος του καπιταλισμού. Από δω βγαίνει* ότι είναι, δυνατή η νίκη του σοσιαλισμού στην αρχή σε λίγες και σε μια μόνη, ξεχωριστά παρμένη, καπιταλιστική χώρα» (βλ. 3η εκδ., τόμ. 18ος, σελ. 232).

*Η υπογράμμιση είναι δική μου. Ι. Στ.

Συμπεράσματα:

α) Το βασικό λάθος της αντιπολίτευσης είναι ότι δε βλέπει τη διαφορά που υπάρχει ανάμεσα στις δυό φάσεις του καπιταλισμού ή αποφεύγει να υπογραμμίσει αυτή τη διαφορά. Και γιατί το αποφεύγει αυτό; Γιατί η διαφορά αυτή οδηγεί στο νόμο της ανισόμετρης ανάπτυξης στην περίοδο του ιμπεριαλισμού.

β) Το δεύτερο λάθος της αντιπολίτευσης είναι ότι δεν καταλαβαίνει ή υποτιμά την αποφασιστική σημασία του νόμου της ανισόμετρης ανάπτυξης των κεφαλαιοκρατικών χωρών στην περίοδο του ιμπεριαλισμού. Και γιατί την υποτιμά; Γιατί η σωστή εκτίμηση του νόμου της ανισόμετρης ανάπτυξης των κεφαλαιοκρατικών χωρών οδηγεί στο συμπέρασμα ότι είναι δυνατή η νίκη του σοσιαλισμού σε ξεχωριστές  χώρες.

γ) Από δω απορρέει το τρίτο λάθος της αντιπολίτευσης, που αρνιέται τη δυνατότητα της νίκης του σοσιαλισμού σε ξεχωριστές κεφαλαιοκρατικές χώρες στην περίοδο του ιμπεριαλισμού.

Όποιος αρνιέται τη δυνατότητα της νίκης του σοσιαλισμού σε ξεχωριστές χώρες, είναι αναγκασμένος να αποσιωπήσει τη σημασία του νόμου της ανισόμετρης ανάπτυξης στον ιμπεριαλισμό, και όποιος είναι αναγκασμένος να αποσιωπά, τη σημασία του νόμου της ανισομετρίας, αυτός δε μπορεί παρά να συγκαλύπτει τη διαφορά που υπάρχει ανάμεσα στον προϊμπεριαλιστικό και στον ιμπεριαλιστικό καπιταλισμό.

Έτσι έχει το ζήτημα των προϋποθέσεων των προλεταριακών επαναστάσεων στις κεφαλαιοκρατικές  χώρες.