ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ ΜΕΡΑ ΣΤΟ ΓΡΑΜΜΟ (16 ώρες μέσα στον πύρινο κλοιό)

ΓΙΑΝΝΗΣ Β. ΚΑΡΑΣΤΑΘΗΣ

Δημοσιεύτηκε στη «Φωνή της Αλήθειας»,  αρ.φυλ. 63, 1-31/8/1996, σελ. 3 και 4

Δημοσιεύτηκε στη «Ανασύνταξη»,  αρ.φυλ. 67-68, 1-31/8/1999, σελ. 4

Το 1949 παρόλο που ο συσχετισμός των δυνάμεων, ύστερα και από το ανοιχτό πέρασμα του Τίτο στο στρατόπεδο του ιμπε­ριαλισμού, είχε αλλάξει αποφασιστικά προς όφελος του κυβερνητικού στρατού, ο Δημοκρατικός Στρατός και το 1949 έδωσε πολλές και αποφασιστικές νικηφόρες μάχες. Και μόνο η προδοσία του Τίτο σ' αυτή την καμπή, μας ανάγκασε σε υποχώρηση.

Οι μάχες στο Βίτσι άρχισαν στις 10 και τελείωσαν στις 14 Αυγούστου 1949. Η ε­νεργητική άμυνα των τμημάτων του ΔΣΕ ήταν τόσο δεινή που ξάφνιασε το ΓΕΣ και τον υπερστρατηγό τους Βαν Φλητ, α­φού πολλές φορές περνούσαμε σε αντεπι­θέσεις. Στις 14.8. από το Βίτσι περάσαμε στο Γράμμο.

Είμαστε στο 3ο Τάγμα, εφεδρεία του Γε­νικού Αρχηγείου του ΔΣΕ. Αποστολή δύ­σκολη και υπεύθυνη αφού πρέπει να αντιμετωπίζουμε όλες τις έκτακτες καταστά­σεις και στα ρήγματα που τυχόν δημιουρ­γεί ο εχθρός. Στις 24.8. άρχισαν και δω οι γενικές επιχειρήσεις του εχθρού που είναι τρομακτικές σε όγκο δυνάμεων και αγγλο-αμερικάνικα σύνεργα θανάτου.

Στο χρονικό αυτό σημείωμα θα περιγρά­ψω την πολεμική περιπέτεια και δράση του 3ου Τάγματος την τελευταία μέρα στο Γράμμο.

27 Αυγούστου 1949. Η αντίσταση των μαχητών του ΔΣΕ και στο Γράμμο είναι πραγματικά υπεράνθρωπη. Καίγεται κυριο­λεκτικά ο τόπος. Και όμως μέσα απ' αυ­τή τη λάβα... ξεπετιούντε αγόρια και κο­ρίτσια ακατάβλητοι, ορμητικοί και θαρρα­λέοι, υποχρεώνοντας τους μισθοφόρους του Τρούμαν να πισωγυρίζουν με μεγά­λες απώλειες. Από που έβγαινε αυτή η λεβεντιά; Έβγαινε μέσα από τη δίκαιη υπόθεση του λαϊκού αγώνα που τον καθο­δηγούσε το επαναστατικό ΚΚΕ.

27.8.1949, ώρα 11 το βράδυ. Οι μάχες κόπασαν για σήμερα και μόνο ο "Γολι­άθ"* βάζει αραιά και που κάπου βλήμα έ­τσι για δείχνει την απαίσια παρουσία του. Γενικά επικρατεί μια ύπουλη ηρεμία σαν αυτή που συμβαίνει πριν την καταιγί­δα. Σ' αυτήν την ανάπαυλα η διοίκηση του Τάγματος οι σ. Καρυοφίλης Γιάννης και Μούστος Μενέλαος συγκάλεσαν σύ­σκεψη των αξιωματικών με ένα θέμα: με αυξημένη επαγρύπνηση και ετοιμότητα να αντιμετωπίσουμε τις αυριανές και επόμε­νες επιθέσεις του εχθρού που θα είναι σφοδρές και αποφασιστικές. Και η διατα­γή του Γ.Α. είναι να ενισχύσουμε τα τμή­ματα που αμύνονται στο βορειοδυτικό Φλάμπουρο.

Είμαστε πολύ συγκινημένοι. Αν μπορού­σαμε να διακρίνουμε τα πρόσωπα μας μέσα στο σκοτάδι, θα βλέπαμε, ότι σ’ ολονών τα μάτια λαμπύριζε κάποιο κρυφό δάκρυ. Στο Γράμμο προς το παρόν δεν έχουμε σοβαρές απώλειες, η δύναμη του Τάγματος αυξήθηκε από ενισχύσεις και προσκολλημένους, μεταξύ αυτών και δυο α­νώτερων στελεχών των σ. Θανάση Χα­τζή, Αντισυνταγματάρχη Π.Ε. και Θανάση Ρόμπα, Ταγματάρχη της Λαϊκής Πολιτοφυλακής.

28 Αυγούστου 1949, ώρα 5.30 το πρωί. Όπως πρόβλεψε η σύσκεψη, οι μάχες άρ­χισαν πριν ανατείλει ο ήλιος και είναι πολύ σκληρές. Έχουμε τραυματίες δυο Λοχαγούς. Ο κυβερνητικός στρατός διασπά τη γραμμή του γειτονικού μας τμήματος, αγκιστρώνεται στα γύρω υψώματα του ΒΑ Φλάμπουρου και κινείται κυκλωτικά.

28.8.1949, 6 ώρα το απόγευμα. Η κατά­σταση είναι κρίσιμη. Ο διοικητής με το­ποθετεί στην εμπροσθοφυλακή του Τάγμα­τος με εντολή να κρατήσουμε τον Αυχέ­να στο Φλάμπουρο, αφήνοντας κατά μι­κρά διαστήματα συνδέσμους-δείκτες. Η δι­οίκηση μένει στο τέλος της φάλαγγας. Οι επιθέσεις που δεχόμαστε κατά κύματα α­πό τους αφιονισμένους λοκατζήδες είναι ισχυρότατες και φονικές με πολλά θύμα­τα για το στρατό. Στη μάχη αυτή η διοί­κηση με ένα τμήμα αποκόπηκαν από τον υπόλοιπο κορμό του Τάγματος. Ο εχθρός μας κυκλώνει, κόβοντας δυτικά τον Αυχέ­να, το μοναδικό πέρασμα προς Γράμμουστα-Αλβανία.

28.8.1949, ώρα 9 το βράδυ. Ο κλοιός γύρω μας έχει ολοκληρωθεί. Δεν τολ­μούν όμως να μας επιτεθούν τη νύχτα στο δάσος "Παραδοθείτε ρε κορόιδα να γλυτώσετε... να πάμε και μεις στα σπίτια μας, ειδ' άλλως σας περιμένει η εξόντω­ση σας την Αυγήν", μας κράζουν οι φασί­στες αξιωματικοί, ρίχνοντας συνεχώς τροχιοδεικτικές ριπές, πάνω από τα κεφά­λαια μας για εκφοβισμό. Οι άμοιροι δεν ξέρουν ότι οι μαχητές του ΔΣΕ και μάλι­στα οργανωμένο τμήμα δεν παραδίδονται, αλλά παλεύουν και νικούν.

Από τις πρωινές μάχες μέχρι στιγμής έ­χουμε τρεις τραυματίες και έναν νεκρό τον Π.Ε. διμοιρίας σ. Χρήστο Δάσιο. Το χειρότερο όμως είναι ότι μείναμε χωρίς τη διοίκηση μας. Η κατάσταση επιβάλ­λει αμέσως κάποιοι να αναλάβουν προσωρινά τη διοίκηση. Μαχητές και αξιω­ματικοί, μαζί και οι σ. Θ. Χατζής και Θ. Ρόμπας προτείνουν εμένα, μέλος του Επι­τελείου του Τάγματος. Ένα καθήκον προ­σωρινό, αλλά πολύ υπεύθυνο σε τέτοιες συνθήκες πολιορκίας. Εκλέξαμε και άλ­λους ψυχομένους εθελοντές συντρόφους, όπως το Γιώργο Καράτζο από το Ντέντσικο ή τη Ζέρμα, που γνώριζε τα μέρη αυ­τά καλά, το Χάρη και άλλους που μου διαφεύγουν τα επίθετα τους

29 Αυγούστου 1949, ώρα 00.30 μετά τα μεσάνυχτα. Αρχίζουμε αθόρυβα, μέσα από μια χαράδρα την επιχείρηση έξοδο από τον κλοιό. Ο εχθρός ησυχάζει... Μπροστά πηγαίνει η διμοιρία του Γ. Καράτζου, ε­γώ, ο Χάρης, οι σύνδεσμοι και ακολου­θεί όλο το τμήμα, πανέτοιμοι όλοι για κάθε απρόοπτο. Κινούμαστε μόλις Βόρειο-Ανατολικά, τελείως αντίθετα από τον Αυ­χένα, στα μετόπισθεν του εχθρού.

29 Αυγούστου 1949, ώρα 01.30. Μια αναφλεγόμενη, από τις ριπές δέσμη φωτο­βολίδων, έγινε απροσδόκητα ευχάριστη αι­τία να ξανασμίξουμε με το αποκομμένο τμήμα και τη διοίκηση του Τάγματος. Η συγκίνηση και η ανακούφιση που νοιώσα­με όλοι είναι απερίγραπτη. Ο διοικητής διορθώνει λίγο τη ρότα και συνεχίζουμε Ανατολικά τη διείσδυση. Εγώ με τον Κα­ράτζο και τη διμοιρία του, πάλι στην κε­φαλή του Τάγματος. Βρισκόμαστε στα μετόπισθεν μακριά από την πρώτη γραμ­μή. Περνάμε ανάμεσα από αραιή διάταξη του κυβερνητικού στρατού, που σε ορισμέ­να σημεία δεν απέχουμε ούτε 50 μέτρα από τις σκοπιές τους χωρίς να μας πυρο βολούν, πιθανόν γιατί μας θεωρούν δικό τους τμήμα. Δεν μπορούν να διανοηθούν ό­τι "οι συμμορίτες" έχουν διεισδύσει τόσο βαθειά και βρίσκονται τόσο κοντά τους.

29.8.1949, ώρα 03.00. Βγήκαμε από το δάσος που μας προστάτευε. Κινούμαστε Νότιο-Ανατολικά. Μπροστά μας δεξιά η Πόρ­τα Οσμάν φυσικό οχυρό που τώρα το κατέ­χει ο εχθρός. Μια τυχαία σύμπτωση, ο εμ­βολισμός με ένα Τάγμα του κυβερνητικού στρατού που ανηφόριζε και αιφνιδιάστηκε, καθώς και η σύντομη μάχη σώμα με σώ­μα που ακολούθησε, έγινε αιτία να αποκα­λυφθεί η διείσδυση μας. Άναψαν τα γύρω υψώματα. Ανασυνταχτήκαμε αμέσως με μι­κρές απώλειες μόνον σε αγνοούμενους. Η κίνηση μας τώρα έγινε πολύ δύσκολη. Ωστόσο και μεις γνωρίσαμε τις θέσεις και τις εστίες πυρός του εχθρού και λάβαμε τα μέτρα μας.

29.8.1949, ώρα 07.00 το πρωί. Περνάμε κοντά στη θέση που ήταν πριν το Γενικό Νοσοκομείο του Δημοκρατικού Στρατού, καταδιωκόμενοι από εχθρικές δυνάμεις που μας πλαγιοβάλλουν και από Ανατολικά. Ε­δώ αναγκαστήκαμε να δώσουμε σύντομη και σκληρή μάχη. Τους καθηλώσαμε προσω­ρινά, έχουμε όμως απώλειες σε νεκρούς, τραυματίες και αγνοούμενους.

Ώρα 10.00. Η καταδίωξη συνεχίζεται με ενισχυμένες από μάδες δυνάμεις. Μας χτυ­πάνε με όλμους, βαριά πολυβόλα και δί­πλα σ' όλα αυτά δεχόμαστε και άγριο βομβαρδισμό από 12 ελαφρά βομβαρδιστι­κά αεροπλάνα, από τα 40 που προμηθεύτη­κε η κυβέρνηση από τη Δυτική Γερμανία. Δεν έχουμε καμιά απώλεια γιατί μας προ­στάτεψε η χαράδρα με τις πολλές τεθλα­σμένες. Έχουμε όμως μαζί μας ελαφρά τραυματίες, αλλά και πολλοί από μας που υποφέρουμε από παλιά και πρόσφατα σοβα­ρά τραύματα. Υποφέρουμε πολύ από τη δί­ψα, ιδιαίτερα οι τραυματίες μας.

Ώρα 11.30. Αφήσαμε την προστατευτική χαράδρα, γιατί πιο πέρα είχε στήσει ενέ­δρα ο εχθρός. Τώρα διαγράφουμε ένα τό­ξο με Νοτιο-Δυτική κατεύθυνση.

Πάνω στο ύψωμα δεξιό μας γίνεται φονι­κή μάχη να συγκρατήσουν τον εχθρό, εί­ναι όμως πολύ λίγοι οι δικοί μας και ανα­γκάζονται να ελιχθούνε. Τη στιγμή αυτή δεχτήκαμε ισχυρό μπαράζ πυροβολικού. Δεν έχουμε θύματα, πολεμώντας προχωράμε παρακάμπτοντας τον φλεγόμενο Αυχένα και με μια υπεράνθρωπη προσπάθεια μέσα από μια παραπλήσια χαράδρα ξεγλιστράμε και τούτη τη φορά μέσα από τον πύρινο κλοιό. Και εδώ διαπίστωσα πως ο άνθρωπος-αγωνιστής κρύβει μέσα του πολλές εφεδρείες δυνάμεων, φτάνει να μην χάσει το θάρρος του, να τις χρησιμοποιήσει αποφασιστικά την κατάλληλη στιγμή και να πιστεύει βα­θειά στην επιτυχία του σκοπού του - στη νίκη.

29 Αυγούστου 1949, ώρα 12.30-13.00. Ύστερα από έναν εξαιρετικά δύσκολο, εξαντλητικό και τολμηρό ελιγμό, στα βαθειά μετόπισθεν του εχθρού, που κράτησε 16 ολό­κληρες ώρες, και άλλες τόσες τελείως άυπνοι με συνεχείς μάχες, την ανείπωτη κού­ραση, τη φοβερή δίψα και τη διαρκή υπε­ρένταση που ξεπερνούσε τα όρια της ανθρώπινης αντοχής, πατούσαμε πάλι, για λί­γο όμως, στο Λεύτερο ακόμα ΓΡΑΜΜΟ.

Η χαρά και η ανακούφιση όλων μας εί­ναι απερίγραπτη. Από νεκρούς και αιχμάλω­τους που μας θεωρούσε ο εχθρός εμείς χά­ρη στην επαναστατική πρωτοβουλία των α­ξιωματικών και μαχητών του Τάγματος, το Τάγμα μας βγήκε από τον πύρινο κλοιό, τη σκληρή αυτή δοκιμασία με μικρές σχετικά απώλειες που είναι: 6 ελαφρά τραυματί­ες, 40-45 αγνοούμενοι, από τους οποίους οι 5 έφθασαν στο Τάγμα ακόμα και μέσα στην Αλβανία. Η πιο βαριά απώλεια ήταν τρεις νεκροί σύντροφοί μας: ο Ανθυπολο­χαγός Χρήστος Δάσιος στις 28.8., ο υπολοχαγός του Λόχου Μηχανημάτων (δεν θυμά­μαι το επίθετο του) και ο Ταγματάρχης σ. Θανάσης Ρόμπας. Οι δυο τελευταίοι σύντροφοι μας τραυματίστηκαν πολύ βαριά στις 29.8.1949 το πρωί και αυτοκτόνησαν για να μην πέσουν στα χέρια των αποθηριωμένων λοκατζήδων και μάδων. Ήταν όλοι τους μέλη και στελέχη του ΚΚΕ και λαμ­πρά παλικάρια.

Δεν προφτάσαμε να ξεκουραστούμε, γιατί στις 14.30, γύρω μας ξέσπασαν καινούργι­ες μάχες και κατά τις 5 το απόγευμα ο ε­χθρός κατέλαβε την κορυφή του θρυλικού Γράμμου No. 2522 και κινείται από Βορά προς Νότο την Μπάτρα και από Νότο προς Βορά για να κλείσει το μοναδικό πέρα­σμα μας προς την Αλβανία.

Ως τα σύνορα απομένουν περίπου χίλια μέτρα. Το Τάγμα μόλις πέρασε στη ΛΔ. Αλβανίας Εγώ με δυσκολία σέρνω το τραυ­ματισμένο μου πόδι.

Οι γκάνγκστερ του αέρα ρίχνουν τις τελευ­ταίες ρουκέτες και ριπές πάνω από τα κε­φάλια μας και εμείς απαντάμε με κάθε ό­πλο στους αμερικανόδουλους πειρατές. Και μέσα σ' αυτόν τον πύρινο καταιγισμό, που η ζωή όλων μας παίζονταν "κορώνα-γράμματα", δοκιμάσαμε τη μεγαλύτερη έκπληξη της ζωής μας. Ανάμεσα στα οργανωμένα τμήματα, που διαβαίνουμε τα Ελληνο-Αλβανικά σύνορα, βρίσκεται και ο ΓΓ του ΚΚΕ σ. Νίκος Ζαχαριάδης και οι σ. Γ. Γούσιας και Λ. Βλαντάς με 7 ή 8 συνδέσμους. Αυ­τός ήταν ο Ν. Ζαχαριάδης. Τον γνωρίσα­με θαρραλέο οδηγητή στην πρώτη γραμμή και ψύχραιμο παλικάρι στη σύμπτυξη.

Σε λίγο τα αμερικανο-αγγλικά κανόνια της ντροπής και της βαρβαρότητας θα σι­γήσουν εδώ, για να συνεχίσουν να σκορ­πούν τον όλεθρο και τη συμφορά σε άλ­λες περιοχές της γης, να σκλαβώνουν άλ­λους λαούς. Γιατί αυτός είναι ο απάνθρω­πος νόμος των ιμπεριαλιστών - εχθρών της ειρήνης και της φιλίας των λαών - η κα­ταστροφή και η δυστυχία των ανθρώπων.

29 Αυγούστου 1949, ώρα 6.30 το απόγευ­μα. Η κατάσταση εδώ πάνω είναι βαριά, μολυβένια. Είναι δύσκολο να περιγράψω τα συναισθήματα που νοιώθουμε όλοι τούτη την ώρα. Ζούμε τις τελευταίες στιγμές στον ΕΛΕΥΘΕΡΟ ΓΡΑΜΜΟ στο βουνό ΦΩΣ ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ, που τόσο στενά συν­δεθήκαμε μαζί του και που ύμνησε ο ΠΩΛ ΕΛΥΑΡ και πολλοί προοδευτικοί άνθρωποι.

Είναι μέρα χαρακτηριστική για την επανά­σταση μας γιατί σήμερα, εξαιτίας της ξεδιάντροπης αγγλο-αμερικάνικης νέας κατοχής που υπέβαλλαν το 1944 στη χώρα μας, καθώς και άλλων γνωστών αιτιών, σταματάει ο τρίχρονος ηρωικός αγώνας του ΔΣ Ελλάδας. Για πολλούς συναγωνιστές και για μένα η μέρα αυτή είναι ιδιαίτερα οδυ­νηρή και γεμάτη από τις πιο διαφορετι­κές εμπειρίες που πραγματικά με ατσάλωσαν και γιγάντωσαν, περισσότερο απ' ότι όλη η πολεμική μου, και όχι μόνο, δράση στο Δημοκρατικό Στρατό.

29 Αυγούστου 1949, ώρα 7 το απόγευμα. Η ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ ΜΕΡΑ ΣΤΟ ΓΡΑΜΜΟ ΜΑΣ. Στο βουνό-Σύμβολο που εκπροσωπεί ό­λους τους χώρους των αγώνων και θυσι­ών του λαού μας με πρωτοπόρους τους κομμουνιστές. Οι χώροι αυτοί πρέπει να γίνουν σημεία ΜΝΗΜΗΣ και μόνιμης ΙΣΤΟΡΙΚΗΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗΣ ΑΝΑΦΟ­ΡΑΣ από όλους εμάς τους συναγωνιστές τους, τις ηγεσίες, όλες τις οργανώσεις και βέβαια από την Πολιτεία, που για άλλες περιπτώσεις δείχνει μια δυσανάλογη υπερευαισθησία.

Έριξα μερικές ριπές με το αυτόματο μου για όλους τους νεκρούς μας και ορκίστη­κα: "Σύντροφοι δεν θα σας ξεχάσουμε, θα ξανάρθουμε!" και δρασκέλισα την οριοθετική γραμμή προς τη φιλόξενη ΛΔ Αλβανί­ας

Σύντροφοι, ΔΕΝ ΣΑΣ ΞΕΧΝΑΜΕ! Αλμυρός, 29 Αυγούστου 1996

* «Γολιάθ» αποκαλούσαμε τα αμερικάνικα κανόνια και «Δαβίδ» τα δικά μας