Σάββατο 3 Ιανουαρίου 2015

1908-1985, ο Ενβέρ Χότζα και η εποχή του

Του Νιλς Άντερσσον*

Ο Ενβέρ Χότζα γεννήθηκε το 1908, όταν η Αλβανία έβραζε από διαδηλώσεις από άκρη σ’ άκρη για την απελευθέρωσή της από την Τουρκική κυριαρχία. Ο Ενβέρ ήταν τεσσάρων χρονών όταν, το Νοέμβρη του 1912, ο Ισμαήλ Κεμάλ διακήρυξε την ανεξαρτησία της Αλβανίας. Την ίδια χρονιά η Διάσκεψη των Πρεσβευτών των μεγάλων δυνάμεων (Γερμανία, Αυστρία, Ουγγαρία, Γαλλία, Ιταλία, Μεγάλη Βρετανία και Ρωσία) η οποία πραγματοποιήθηκε στο Λονδίνο, αναγνώρισε τυπικά το νέο Κράτος αλλά κάτω από την κηδεμονία και με την ανακήρυξη ενός Γερμανού πρίγκιπα ως «βασιλιά» της Αλβανίας και δίνοντας στη Σερβία μισό από το Αλβανικό έδαφος: έτσι γεννήθηκε το ζήτημα του Κοσσόβου.

Ο Ενβέρ ήταν δώδεκα χρονών όταν, μετά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, εκλέχτηκε το πρώτο εθνικό κοινοβούλιο της Αλβανίας. Η Ελλάδα, αλλά κυρίως η Ιταλία, δεν έκρυψαν τις διαθέσεις τους. Οι Αλβανοί ξεσηκώθηκαν για ακόμη μια φορά απαιτώντας αναγνώριση των συνόρων τους. Ήταν μια χώρα που την ήθελαν πολλοί, σαν ένα κομμάτι στην διεθνή σκακιέρα των μεγάλων δυνάμεων, αλλά ενωμένοι και ένοπλοι οι Αλβανοί κέρδισαν το δικαίωμα στην ανεξαρτησία. Όταν η Σοβιετική Ένωση κατήγγειλε τη «μυστική διπλωματία» στην οποία συμπεριλαμβανόταν η Αλβανία, τα βουνά της Αλβανίας αντήχησαν την Οχτωβριανή επανάσταση.

Το 1924, καθοδηγούμενη από την ιντελιγκένσια, την μπουρζουαζία του νότιου τμήματος της χώρας και των ομογενείς που επέστρεφαν στην Αλβανία, ξέσπασε μια αστική δημοκρατική επανάσταση για να ανατρέψει την κυβέρνηση των μεγαλογαιοκτημόνων, των φεουδαρχών και των εκπροσώπων του ανώτατου κλήρου οι οποίοι διατηρούσαν οθωμανικούς νόμους και απέρριπταν την αγροτική μεταρρύθμιση. Ο νεαρός Ενβέρ συμμετείχε στο κίνημα. Με τη νίκη της επανάσταση, ο Φαν Νόλι εκλέγεται αρχηγός της κυβέρνησης, αλλά έξι μήνες μετά ανατρέπεται από τις δυνάμεις τις αντίδρασης: Ο Αχμέτ Ζόγου, χρηματοδοτούμενος από το εξωτερικό (από τις «Αγγλο-Περσική πετρελαϊκή εταιρία» και Standard Oil) με την θερμή συμπαράσταση της Γιουγκοσλαβίας και της Ελλάδας και με έναν στρατό μισθοφόρων, παίρνει την εξουσία. Ανακηρύσσεται Πρόεδρος της Δημοκρατίας και στη συνέχεια Βασιλιάς της Αλβανίας. Οι αλβανοί βρισκόταν πλέον κάτω από την δικτατορία του Ζόγου.

Μέσα σ’ αυτά τα δύσκολα χρόνια, ο Ενβέρ Χότζα φεύγει από το Αργυρόκαστρο, την γενέτειρά του, για να σπουδάσει στο μοναδικό Λύκειο της Αλβανίας, το Γαλλικό Λύκειο της Κορυτσάς. Ήταν τότε 19 χρονών. Στο λύκειο ήρθε σε επαφή με την προοδευτική και την κομμουνιστική βιβλιογραφία, η οποία ήταν απαγορευμένη. Αυτή διαμόρφωσε και τις επιλογές. Ένα άλλο στοιχείο που συνέβαλλε στο να συνειδητοποιηθεί πολιτικά: Στα 1920 η Κεμαλική επανάσταση στην Τουρκία πήρε την εξουσία η οποία μέχρι τότε βρισκόταν στα χέρια των φεουδαρχών και των ιμάμιδων. Αυτή άλλαξε τις κοινωνικές σχέσεις, έδωσε δικαίωμα ψήφου στις γυναίκες και εγκαθίδρυσε ένα ασφαλές Κράτος. Το γεγονός ότι μπόρεσε να έρθει σε ρήξη με τον φεουδαλισμό της παλιάς Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, η οποία διατηρούσε την Αλβανία σε ένα καθεστώς σκοταδισμού για αιώνες, εντυπωσίασαν το νεαρό Ενβέρ.

Το λαϊκό κίνημα ενάντια στη δικτατορία του Ζόγου είχε κατασταλεί βάναυσα. Ο Ενβέρ Χότζα, ο οποίος συμμετείχε στις φοιτητικές κινητοποιήσεις, ήταν κρατούμενος και φυλακισμένος. Το 1930 πήγε στη Γαλλία να συνεχίσει τις σπουδές του. Εκεί ήρθε σε επαφή με εξορισμένους Αλβανούς κομμουνιστές και με την «Ουμανιτέ», κεντρικό όργανο του Κομμουνιστικού Κόμματος της Γαλλίας, η οποία δημοσίευσε άρθρα καταγγέλλοντας το «καθεστώς της κρεμάλας και της σφαίρας» του Βασιλιά Ζόγου. Του ακυρώνουν την υποτροφία και αναγκάζεται να πάει στις Βρυξέλλες όπου θα εργαστεί για το Αλβανικό Προξενείο. Με αυτό τον τρόπο θα μπορέσει να ολοκληρώσει τις σπουδές του. Ωστόσο, το 1936 θα απολυθεί για την πολιτική του δραστηριότητα και θα επιστρέψει στην Αλβανία. Εκεί θα διδάξει σε ένα σχολείο στα Τίρανα και στη συνέχεια στο ινστιτούτο της Κορυτσάς, του οποίου είχε υπάρξει μαθητής.

Ο Ενβέρ Χότζα ήταν μέλος της Κομμουνιστικής Ομάδας της Κορυτσάς. Το Αλβανικό κομμουνιστικό κίνημα ήταν διασπασμένο ιδεολογικά και χωρισμένο σε διάφορες τοπικές ομάδες. Πρώτος στόχος ήταν να ενωθούν για τη δημιουργία του κόμματος. Ο Ενβέρ πήρε την ευθύνη γι’ αυτό δύσκολο και πολύπλοκο έργο, όταν το 1939 η Ιταλία εισέβαλε στην Αλβανία χωρίς την παραμικρή διεθνή διαμαρτυρία. Ο αγώνας άλλαξε φύση, ο αγώνας για κοινωνική χειραφέτηση και ενάντια στη δικτατορία του Ζόγου από εκείνη τη στιγμή έδενε με τον αγώνα για εθνική απελευθέρωση και την ανάγκη της ενότητας τον κομμουνιστών σε ένα κόμμα, μια αποστολή πραγματικά επείγουσα.

Ο Ενβέρ Χότζα απολύθηκε από καθηγητής για τη δράση του ενάντια στους Ιταλούς κατακτητές και η ομάδα της Κορυτσάς τον έστειλε στα Τίρανα να οργανώσει τον αντιφασιστικό αγώνα και μα ενώσει του κομμουνιστές. Για να συγκαλύψει την πολιτική του δραστηριότητα άνοιξε ανθοπωλείο.

Ο Ένβερ όχι μόνο ενδυνάμωσε την κομμουνιστική οργάνωση στην πρωτεύουσα αλλά κατάφερε να δημιουργήσει αγωνιστικούς δεσμούς με τους πατριώτες εκείνους που από την πρώτη μέρα της φασιστικής κατοχής είχαν ξεκινήσει τον ένοπλο αγώνα ενάντια στους κατακτητές στην περιοχή Πέζα, κοντά στα Τίρανα.

Αναγνωρισμένος ως ένα από τους υποκινητές των μεγάλων διαδηλώσεων στα Τίρανα, καταδικάστηκε σε θάνατο για ανυπακοή και έπρεπε να περάσει την παρανομία.

Το Νοέμβρη του 1941, σε ένα σπίτι με ασβεστωμένους τοίχους στα Τίρανα, ιδρύθηκε το Κομμουνιστικό Κόμμα Αλβανίας για να παλέψει ενάντια στην φασιστική καταστολή. Ο Ενβέρ Χότζα ανέλαβε υπεύθυνος της προσωρινής Κεντρικής Επιτροπής. Από τότε έπαιξε έναν καθοριστικό ρόλο στην ηγεσία του Κόμματος και, στη συνέχεια, του Αλβανικού Κράτους.

Γιατί θυμίζουμε αυτά τα χρόνια από τη γέννηση, τη νεότητα, την εφηβεία και τις πρώτες πολιτικές προσπάθειες του Ενβέρ Χότζα; Γιατί, όπως γράφει ο ίδιος, «η νεότητα είναι η περίοδος όπου ο άνθρωπος διαμορφώνει το χαραχτήρα του και χαράζεται ο δρόμος που θα ακολουθήσει στη ζωή του». Αυτά τα χρόνια όπου ο Ενβέρ Χότζα συνειδητοποιήθηκε πολιτικά καθόρισαν την πολιτική του γραμμή τόσο στην ανάγκη να πολεμηθεί η αντίδραση και να οδηγηθεί η ξεφύγει η χώρα από τον φεουδαλισμό και τη φτώχεια, από την από τον αναλφαβητισμό και την αμορφωσιά, όσο και στο να μπορέσουν οι Αλβανοί να σταθούν στις δικές τους δυνάμεις έτσι ώστε να εξασφαλίσουν την ανεξαρτησία της χώρας του και να ανατρέψουν τα σχέδια των ξένων δυνάμεων. Βασισμένος, ο Ενβέρ, στις ιδεολογικές αρχές του Μαρξισμού-Λενινισμού, αναφέρονταν επισταμένα στα διδάγματα της ιστορίας του λαού του και στην ανάγκη να μην ξεχαστούν τα γεγονότα που ατσάλωσαν την κομμουνιστική του συνείδηση.

Να βασιζόμαστε στις δικές μας δυνάμεις να εγγυόμαστε την ανεξαρτησία της χώρας και να αποκρούουμε τις ξένες απειλές

«Το Κόμμα θεωρούσε πάντα ως ένα από τα βασικά του καθήκοντα την υπεράσπιση της Πατρίδας, της ελευθερίας και της εθνικής ανεξαρτησίας».

Με αυτή την πεποίθηση, ο Ενβέρ Χότζα ηγήθηκε έναν νικηφόρο αγώνα ενάντια στους ναζιφασίστες καταχτητές και τους Αλβανούς συνεργάτες τους. Οργανωτής του Κομμουνιστικού Κόμματος, το οποίο είχε 200 μέλη όταν ιδρύθηκε, ήταν ικανός να ενώσει τις πατριωτικές δυνάμεις σε ένοπλο αγώνα για την εθνική απελευθέρωση. Αντάρτικες επιχειρήσεις ξεκίνησαν από το 1942. Η επανάσταση και οι λαϊκές δυνάμεις οργανώθηκαν στα Εθνικοαπελευθερωτικά Συμβούλια, απελευθέρωσαν περιοχές και το 1943 ιδρύθηκε ο Εθνικοαπελευθερωτικός Στρατός (ΑΕΑΣ), ο οποίος νίκησε τη μεγάλη επίθεση των ναζιστικών επιδρομέων το χειμώνα του 1943-44. Την άνοιξη, από τις απελευθερωμένες ζώνες εξαπολύθηκε μια γενική επίθεση ενάντια στους καταχτητές. Στις 29 Νοέμβρη του 1944 η Αλβανία ήταν ελεύθερη.

Υπό την καθοδήγηση του Ε. Χότζα οι Αλβανοί όχι μόνο ελευθερώθηκαν από το Ναζιφασισμό βασισμένοι στις δικές του δυνάμεις, χωρίς τη βοήθεια των Συμμάχων αλλά την ίδια χώρα ο Ενβέρ σταθερά αρνήθηκε κάθε συμμετοχή των Αγγλο-αμερικάνων στην καθοδήγηση του απελευθερωτικού αγώνα.

Απέρριψε το τελεσίγραφο του στρατηγού Ουίλσον, ο οποίος τον απείλησε ότι δε θα διεξάγει στρατιωτικές επιχειρήσεις ενάντια στους συνεργάτες των Ναζί. Και όταν η Αγγλία αποβιβάστηκε στους Σαράντα «για να βοηθήσει στην απελευθέρωση της χώρας», ο Ενβέρ έδωσε διαταγή στους αντάρτες να ανοίξουν πυρ αν τα Αγγλικά στρατεύματα δεν επιβιβαστούν ξανά.

Μετά την απελευθέρωση της Αλβανίας, οι Αγγλο-αμερικανοί «σύμμαχοι» αρνήθηκαν να αναγνωρίσουν τη νέα Δύναμη και στήριξαν την εσωτερική αντίδραση. Οι εκλογές για την Συνταχτική Συνέλευση θα δώσουν ισχυρή πλειοψηφία στους κομμουνιστές και τους πατριώτες. Έχοντας αποτύχει στις προσπάθειές τους να ανατρέψουν το νέο καθεστώς, η Μεγάλη Βρετανία και οι ΕΠΑ απέσυραν τις αντιπροσωπίες τους προς την Αλβανία. Το 1946, σε μια κατάσταση μεγάλης έντασης στα σύνορα με την Ελλάδα, λόγω του εμφυλίου πολέμου μεταξύ των προοδευτικών δυνάμεων και τον μοναρχικών, κάποια αγγλικά πλοία καθώς έπλεαν κατά μήκος των αλβανικών ακτογραμμών προσέκρουσαν σε νάρκες που είχαν ξεμείνει από τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Θέλησαν να εκμεταλλευτούν το γεγονός σαν αφορμή για ένοπλη παρέμβαση, ωστόσο, για ακόμα μια φορά, ο Ενβέρ Χότζα αρνήθηκε να υπακούσει στις πιέσεις και τους εκβιασμούς των ιμπεριαλιστών.

Αλλά και άλλα καθεστώτα απειλούσαν την ανεξαρτησία της Αλβανίας. Δεν υπήρχε πιο δύσκολη κατάσταση από το να ανακαλύψεις ότι αυτός με τον οποίο πολεμούσες πλάι-πλάι, η τιτοϊκή Γιουγκοσλαβία, είχε κι αυτή σχέδια προσάρτησης της Αλβανίας. Κατά τη διάρκεια του απελευθερωτικού αγώνα, ο Ε. Χότζα για να αποφύγει διάσπαση του αντιφασιστικού μετώπου, αντιτάχθηκε στις σωβινιστικές θέσεις της Αλβανικής αντίδρασης για το Κόσοβο και υπερασπίστηκε την αρχή του σεβασμού των διεθνών συνόρων όπως αυτά διαμορφώθηκαν το 1912. Η θέση του Χότζα ήταν ότι το ζήτημα του Κοσόβου πρέπει να συζητηθεί μεταξύ των σοσιαλιστικών χωρών μετά τη νίκη επί του Ναζισμού. Ο Τίτο δεν είχε την ίδια γνώμη. Στόχος του ήταν, στα πλαίσια του σχεδίου του για Βαλκανική Συνομοσπονδία, η Αλβανία να γίνει η έβδομη επαρχία της Γιουγκοσλαβίας. Για την επίτευξη του στόχου του, προωθούσε μια φράξια στην ηγεσία του Κομμουνιστικού Κόμματος Αλβανίας. Με τη λήξη του πολέμου, η Αλβανία ήταν σε πολύ δύσκολη οικονομική κατάσταση και η νέα Δύναμη βρισκόταν σε φάση σταθεροποίησης.

***

* Ο Νιλς Άντερσσον είναι δοκιμιογράφος. Στήριξε ενεργά τον αγώνα του Αλβανικού λαού για την απελευθέρωσή του από το ζυγό της Γαλλικής αποικιοκρατίας. Τη δεκαετία του ’70 με αποφασιστικότητα στήριξε την πάλη ενάντια στον σύγχρονο ρεβιζιονισμό και τα κόμματα και τις οργανώσεις που δημιουργήθηκαν σε Γαλλία, Σουηδία, Ελβετία και Ισπανία. Εξορίστηκε από την Ελβετία για την πολιτική του δράση (υπήρξε ιδρυτής της Οργάνωσης Κομμουνιστών Ελβετίας) και έζησε στην Αλβανία για πολλά χρόνια, όπου γνώρισε προσωπικά τον Ενβέρ Χότζα και άλλους ηγέτες του Κόμματος Εργασίας της Αλβανίας. Είναι δοκιμασμένος διεθνιστής, καλός γνώστης σ’ ότι αφορά τους λαϊκούς αγώνες.

Το άρθρο αυτό πρωτοδημοσιεύτηκε στο περιοδικό «Ενότητα και Πάλη». αρ.φυλ. 14 (Ιούλιος 2008), το οποίο εκδίδει η Διεθνής Σύσκεψη Μαρξιστικών-Λενινιστικών Κομμάτων και Οργανώσεων.

Στα ελληνικά πρωτοδημοσιεύτηκε στην μπροσούρα Ε. Χότζα: Το μαρξιστικό-λενινιστικό κίνημα και η παγκόσμια κρίση του καπιταλισμού το 2009.

Δεν υπάρχουν σχόλια: