Πρόλογος του R.T. Miller, ανταποκριτή
της Daily Herald, στην αγγλική ανατύπωση
με τίτλο The Moscow trial (January, 1937), and two speeches / by J. Stalin (εκδ. της Αγγλο-Ρωσικής Κοινοβουλευτικής Επιτροπής, Λονδίνο, 1937) της
αρχικής αγγλικής έκδοσης της Έκθεσης
στα δικαστικά Πρακτικά
της Υπόθεσης του «Αντι – Σοβιετικού Τροτσκιστικού Κέντρου», Μόσχα 1937, έκδοση
του Λαϊκoύ Κομισαριάτου Δικαιοσύνης της ΕΣΣΔ
Πλήρης τίτλος της
αρχικής έκδοσης: Report of court proceedings in the
case of the anti-soviet Trotskyite centre, heard before the Military collegium
of the Supreme court of the U. S. S. R., Moscow, January 23-30, 1937, in re: Y.
L. Pyatakov, K. B. Radek, G. Y. Sokolnikov, L. P. Serebryakov, N. I. Muralov,
Y. A. Livshitz, Y. N. Drobnis, M. S. Boguslavsky, I. A. Knyazev, S. A.
Rataichak, B. O. Norkin, A. A. Shestov, M. S. Stroilov, Y. D. Turok, I. Y.
Hrasche, G. E. Pushin, V. V. Arnold, accused of treason against the country,
espionage acts of diversion, wrecking activities and the preparation of
terrorist acts, i. e., of crimes covered by articles 58(1a), 58(8), 58(9) and
58(11) of the Criminal code of the R. S. F. S. R. Verbatim report [1937]
Το συγκεκριμένο κείμενο αφορά την δεύτερη (23-30
Γενάρη 1937) από τις 3 μεγάλες επαναστατικές δίκες που διεξήχθησαν στην Σοβ.
Ένωση.
Το 1936 κυκλοφόρησε η Έκθεση για τα δικαστική Πρακτικά
της Υπόθεσης του «Τροτσκιστο-ζηνοβιεβικού τρομοκρατικού Κέντρου» (19-24
Αυγούστου 1936) και τo
1938 κυκλοφόρησε η Έκθεση για τα δικαστικά Πρακτικά της Υπόθεσης του «Αντι – Σοβιετικού
Μπλοκ των Δεξιών και Τροτσκιστών» (2-13 Μαρτίου 1938).
Όλες οι εκθέσεις
και τα πρακτικά των Δικών μεταφράστηκαν απευθείας στα Αγγλικά από το Λαϊκό Κομισαριάτο Δικαιοσύνης της ΕΣΣΔ και
κυκλοφόρησαν και στο εξωτερικό.
ΠΡΟΛΟΓΟΣ
Του R.T. Miller
Μια δεύτερη μεγάλη πολιτική δίκη έγινε και τελείωσε
μέσα σε 6 μήνες στη Μόσχα. Ακόμα μια φορά ακούσαμε τις ομολογίες πρώην
επαναστατών για την αντεπανάσταση και τη συγκλονιστικότερη πορεία εγκλημάτων,
δολιοφθορών και αντικυβερνητικής συνωμοσίας των σύγχρονων χρόνων.
Τώρα, αντί του Ζινόβιεφ που σχεδίαζε τη δολοφονία
του Στάλιν, έχουμε τον Ράντεκ, διάσημο κομμουνιστή εκπρόσωπο τύπου επί είκοσι
χρόνια, που σχεδίαζε με την βοήθεια των Νάζι «την επιστροφή της Ρωσίας στον
καπιταλισμό».
Όπως και να έχει,
για έναν αυτόπτη μάρτυρα που παρακολούθησε την δίκη του Ζινόβιεφ και που
έζησε στη Σοβιετική Ένωση από το 1934, αποδεικνύονταν ότι αυτή η υπόθεση ήταν
το αντίθετο από απίστευτη καθώς ξεδιπλώνονταν ώρα με την ώρα και μέρα με τη
μέρα.
Είναι βέβαιο ότι το ξέσπασμα μαζικής αγανάκτησης
και οργής που προκάλεσε η δίκη ήταν τόσο σημαντικό και γνήσιο όσο η δίκη η
ίδια. Πιθανόν τίποτα μετά το θάνατο του Λένιν δεν προκάλεσε τόσο καθολική
δημόσια συγκίνηση στη Ρωσία. Ο μέσος πολίτης ένοιωσε ο ίδιος προσωπικά
απειλούμενος και θιγμένος από τον Ράντεκ και τον Πιατάκοφ – και ήθελε
αντίστοιχη εκδίκηση. Κανένας που γνωρίζει τους Ρώσους και μίλησε μαζί τους,
ακόμα και περιστασιακά, την τελευταία βδομάδα του Γενάρη δεν μπορούσε να
αμφιβάλει για αυτό.
Για μέρες δεν υπήρχε άλλο θέμα συζήτησης, δεν
υπήρχε σπίτι, καφέ, ξενοδοχείο, αίθουσα αναμονής ή τραμ που να μην συζητιόνταν
τα 17 ονόματα του κατηγορητηρίου, δεν υπήρχε εφημερίδα χωρίς αναφορά στις
καταθέσεις.
Ωστόσο, το συναίσθημα απουσίαζε από την αίθουσα του
δικαστηρίου και η διεξαγωγή της δίκης ήταν παραδειγματική. Οι διαδικασίες
διαρκούσαν 8 ή 9 εξουθενωτικές ώρες. Αλλά ο Βισίνσκι δεν έχασε ποτέ την
ψυχραιμία του ούτε δυσκολεύτηκε να διεξάγει αυτή την εντυπωσιακή Δίκη. Ο
Δικαστής Ούλριχ, με δυο συνεργάτες - δικαστές, άκουγε τις καταθέσεις ήρεμα και
σπάνια διέκοπτε. Οι κρατούμενοι έδειχναν υγιείς, καλοταϊσμένοι, καλοντυμένοι
και όχι τρομοκρατημένοι. Κατέθεταν με αυτοπεποίθηση – ακόμα και με θρασύτητα
όπως ο Ράντεκ. Ανάμεσα στον Εισαγγελέα και το εδώλιο των κατηγορουμένων
κάθονταν τρεις συνήγοροι υπεράσπισης – οι
Knyazev, Pushin και Arnold – και τρεις ειδικοί τεχνικοί που επιβεβαίωσαν
κάποιες περιπτώσεις δολιοφθορών.
Μόνο όταν επιδοκίμασαν το αίτημα του Βισίνσκι για
θανατικές ποινές, ή όταν χαμογελούσαν σε κάποιους σαρκασμούς στη διάρκεια των
καταθέσεων, έδειχναν κάποιο συναίσθημα οι 150 ακροατές της δίκης. Η παρουσία 30
ή περισσότερων εκπροσώπων του τύπου και μερικών Πρεσβευτών προσέφεραν στους
κατηγορούμενους το καλύτερο ελεύθερο βήμα για να ζητήσουν βοήθεια ή να επιτεθούν
ενάντια στον Στάλιν. Αλλά μόνο ο Ράντεκ, σταθερά στραμμένος προς το
δημοσιογραφικό διάζωμα, προσπάθησε μερικές φορές να διακόψει τον Βισίνσκι ή να
κάνει έναν ανεπαίσθητο υπαινιγμό με αποδέκτες τους ξένους.
«Γιατί δεν μου κάνετε τις σωστές ερωτήσεις;» είπε
απότομα ο Ράντεκ όταν ο Εισαγγελέας του έκανε κριτική για τις ασαφείς
απαντήσεις του. Μια άλλη φορά ο Ράντεκ δήλωσε άγνοια του Σοβιετικού Ποινικού
Κωδικά, ωθώντας τον Βισίνσκι να παρατηρήσει: «Θα τον μάθετε πολύ καλά μέχρι τέλος αυτής της δίκης», και
κρυφογελώντας ο Ράντεκ είπε: «Δεν θα
μάθω τίποτα» - ένα αστείο τόσο ειλικρινές, εκείνη τη στιγμή, όσο και
μακάβριο.
Όσο ο Βισίνσκι εξέταζε τον ένα κατηγορούμενο μετά
τον άλλο, τα σχετιζόμενα στοιχεία, από τα πραγματικά κίνητρα της αντιπολίτευσης
στην πολιτική του Στάλιν μέχρι και την τελευταία ληστεία τράπεζας και
δολιοφθορά τρένου, απόκτησαν οργανική δομή, της οποίας ήταν δύσκολο να
αμφισβητηθεί η συλλογική γνησιότητά της. Δύσκολα οι εξυπνότεροι ντετέκτιβ στον
κόσμο και οι πιο πετυχημένοι συγγραφείς μυστηρίων θα μπορούσαν να φανταστούν
τέτοια υπόθεση. Ο κύριος Dudley Collard, ο Άγγλος ποινικολόγος και ένας
διακεκριμένος διεθνώς δικηγόρος, και οι δυο παρόντες στη δίκη, την θεώρησαν
απόλυτα έγκυρη από νομικής άποψης. Σημαντικές καταθέσεις επιβεβαιώθηκαν από
έγγραφα ή δηλώσεις μαρτύρων, φυλακισμένων ή ειδικών. Ένα παράδειγμα του βαθμού
επιβεβαίωσης που απαιτούνταν από τον Βισίνσκι ήταν η σύγκριση της προσωπικής
ατζέντας του Στρόϊλοφ με τον τηλεφωνικό κατάλογο του Ντόρτμουντ στη Γερμανία,
για να αποδείξει ότι ο Στρόϊλοφ γνώριζε έναν συγκεκριμένο Γερμανό. Έλειπε
αναπόφευκτα συγκεκριμένη τεκμηρίωση – κυρίως της αλληλογραφίας Ράντεκ –
Τρότσκι. Είναι αδύνατο ένας συνωμότης με την
30ετη πείρα του Ράντεκ να άφηνε τέτοια χαρτιά χωρίς να τα καταστρέψει. Ο
Ράντεκ, όμως, περιέγραψε αυτά τα γράμματα και ο «αγγελιοφόρος» παραδέχτηκε ότι
του τα μετέφερε.
Οι κατηγορούμενοι κατέθεταν πάντοτε ελεύθερα και
επιτρέπονταν να διακόπτει ο ένας τον άλλον για να επιβεβαιώσει ή διαψεύσει
κατάθεση. Ο τρόπος τους ήταν, χωρίς εξαίρεση, ανθρώπων που περιέγραφαν
γεγονότα. Όποιος είδε τους κατηγορούμενους είναι δύσκολο να πιστέψει, ότι
ερμήνευαν από πριν καθορισμένους ρόλους. Μιλούσαν τρία τέταρτα της ώρας και ο
Βισίνσκι παρενέβαινε μόνο για να ξεκαθαρίσει ασάφειες και να αποτρέψει παραλείψεις.
Κάθε φυλακισμένος είχε όλο το δικαίωμα να πει την
«τελευταία του λέξη», μετά την ομιλία του Εισαγγελέα και δεν υπήρχε περιορισμός
στη διάρκεια ή το περιεχόμενό της (εκτός
από τα κρατικά μυστικά και τις ξένες κυβερνήσεις). Αυτή ήταν η ευκαιρία να απευθυνθούν
στην παγκόσμια κοινή γνώμη, να υπερασπίσουν την θέση τους, να ξεσκεπάσουν την
καταπίεση. Αλλά δεν το έκανε κανένας. Ήρεμα και με λίγα λόγια και χωρίς
συναισθηματισμούς οι Ζινοβιεφικοί παραδέχτηκαν την ενοχή τους και αφέθηκαν στο
κρίση του Δικαστηρίου.
Ο Δικαστής Ούλριχ συγκάλεσε την τελευταία
συνεδρίαση στις 3 το πρωί στις 30 Ιανουαρίου για να διαβαστεί η ετυμηγορία.
Διαβάστηκε μέσα σε απόλυτη σιωπή, χωρίς καμιά αναταραχή στο ακροατήριο. Από
όλους τους κρατούμενους, μόνο ο Ράντεκ έδειξε κάποιο σημάδι συναισθήματος, όταν
το βλοσυρό του πρόσωπο ξαφνικά έγινε ανέκφραστο στο άκουσμα των νέων ότι δεν
καταδικάστηκε σε θάνατο. (σ.τ.μ. Ο Ράντεκ καταδικάστηκε σε 10 χρόνια
καταναγκαστική εργασία) Και η δίκη τελείωσε.
Αν και κανένας από τους κατηγορούμενους δεν ήθελε
την θανατική ποινή, όπως δήλωσε ο Τρότσκι, ομολόγησαν. Γιατί;
Τους δόθηκε κάποιο μυστήριο «φάρμακο για να
μιλήσουν» ή βασανίστηκαν; Είναι αδύνατο να πιστέψεις κάτι τέτοιο. Ο οξυδερκής
Ράντεκ, ο εριστικός Μουράλοφ, ο με αυτοπεποίθηση γκάνγκστερ Σέστοφ – δεν ήταν
σίγουρα άνθρωποι υπό την επήρεια φαρμάκων ούτε άνθρωποι που είχαν υποστεί
βασανιστήρια.
Ζήτησαν μυστική διαβεβαίωση για επιείκεια με αντάλλαγμα την ομολογία τους; Μόνο ο Ράντεκ, για παράδειγμα, επιτρέπονταν
να γνωρίζει την τύχη του πολύ πριν την εκτέλεση του Ζηνόβιεφ. Και αν ακόμα
κάποια Μακιαβελική εξουσία τους υποσχέθηκε πράγματι τέτοια επιείκεια προϊόν
εμπορικού παζαριού, είναι πολύ δύσκολο να σκεφτούμε ότι ο Σολόλνικοφ ή ο
Πιατάκοφ θα παγιδεύονταν από μια τέτοια ολοφάνερη απάτη. Η ομολογία πάρθηκε,
γιατί να τηρηθεί η υπόσχεση;
Ομολόγησαν επειδή τους ανάγκασε η συλλογή στοιχείων
από το κράτος. Δεν υπάρχει καμιά άλλη εξήγηση που να ταιριάζει με τα
γεγονότα.
Ο Ράντεκ τα είπε όλα με την διάσημη φράση του: «Εγώ
βασάνισα τους ανακριτές μου για δέκα βδομάδες. Δεν με βασάνισαν εκείνοι.» Ούτε όταν προδόθηκε ανέλπιστα,
από τους άλλους δεν είπε την αλήθεια. Αναμφίβολα η συνωμοσία
αποκαλύφθηκε από την συσσώρευση ομολογιών λιγότερο σημαντικών και λιγότερο
πεισματάρικων συνενόχων – όπως ο Άρνολντ ή ο μάρτυρας Μπέρμαν, για παράδειγμα –
των οποίων οι αλλεπάλληλες ομολογίες ξεσκέπασαν αυτούς που ήταν ανώτεροι στην
ιεραρχία. Πολλά από αυτά τα μικρότερης σημασίας άτομα πρέπει να συνελήφθησαν
στη διάρκεια της εκκαθάρισης των Τροτσκιστών που έγινε μετά την δίκη του
Ζηνόβιεφ. Και η πιθανότητα είναι ότι άλλοι φοβήθηκαν και εθελοντικά κατέθεσαν ενάντια στους συγκατηγορούμενούς
τους.
Ένα σημαντικό χαρακτηριστικό της Ρώσικης ποινικής
δικονομίας φωτίζει επίσης το ζήτημα των ομολογιών – γίνεται πληρέστατη εξέταση
των κατηγορούμενων πριν να φτάσει η υπόθεση στο δικαστήριο. Το πιο κοινό και
περίοπτο χαρακτηριστικό της Βρετανικής ή της Αμερικάνικης δίκης, εξέταση σε
αντιπαράθεση και η απόκτηση στοιχείων, γίνονται εδώ – όπως στις περισσότερες
Ευρωπαϊκές χώρες – πριν να ξεκινήσει η δικαστική διαδικασία. Οι υποθέσεις
συνήθως δεν δικάζονται χωρίς ή μέχρι ο Εισαγγελέας να αποκτήσει αρκετά στοιχειά
για να καταστήσει λογικά σίγουρη την καταδίκη. Έτσι συμβαίνουν οι καταπληκτικά
ειλικρινείς και πλήρεις «ομολογίες» ενοχής στη αίθουσα του δικαστηρίου. Οι
περισσότερες από τις καταθέσεις του δικαστηρίου βρίσκονται ήδη σε δωδεκάδες
τόμους προκαταρκτικής εξέτασης στο γραφείο του Εισαγγελέα. Αλλά ενώ μετά
ομολογία ενοχής το Εθιμικό Αγγλικό Δίκαιο απαιτεί μόνο μια σύντομη δήλωση από
τον φυλακισμένο πριν την εκτέλεση της ποινής, στην Ρωσία ο Εισαγγελέας πρέπει
να τεκμηριώσει όλη το σκεπτικό του στο δικαστήριο.
Πως άνθρωποι σαν τον Πιατάκοφ, τον Σοκόλνικοφ και
τον Ράντεκ πάλεψαν λυσσαλέα ενάντια σε μια επαναστατική κυβέρνηση που βοήθησαν
να δημιουργηθεί; Μόνο η πλούσια ιστορία του Κομμουνιστικού κινήματος, με τις
συχνές, αδιάλλακτες διαφωνίες σε όλα τα σημαντικά ζητήματα θεωρίας και πράξης,
μπορεί τελικά να απαντήσει σε αυτό το ερώτημα.
Ο Πιατάκοφ, ο Σοκόλνικοφ και ο Ράντεκ, για παράδειγμα, σε διάφορες
στιγμές ήταν οπορτουνιστές – και ενάντια στον Λένιν – πολύ πριν αυτή την πάλη
ενάντια στην πολιτική του Στάλιν. Άρα αυτό που αποκαλύφθηκε στην αίθουσα του
δικαστηρίου, είχε βαθιές ρίζες στο παρελθόν, χωρίς το οποίο η αυτή η υπόθεση
είναι ουσιαστικά ατελής.
Σε σχέση με αυτό, η πιο σημαντική πλευρά της δίκης
ήταν η βαθμιαία εμφάνιση της θεωρίας του Τρότσκι ότι «ο Σοσιαλισμός δεν μπορεί
να οικοδομηθεί σε μια χώρα» σαν ο πραγματική ένοχος και κυρίως κατηγορούμενος.
Κάτω από το ικανό χέρι του Βισίνσκι, αυτή η άποψη αναδείχθηκε στις πλήρεις
διαστάσεις της παράλληλα με την εικόνα της καταστροφής και του εγκλήματος.
Στη βάση της συμφωνίας με τη θέση του Τρότσκι, οι
Πιατακοφικοί πίστεψαν ότι ο Στάλιν οδηγούσε καλπάζοντας τη Ρωσία και το Σοσιαλισμό,
στην καταστροφή. Γι' αυτό το λόγο, αλλά και με προσωπικά κίνητρα, επιδίωκαν να
τον σταματήσουν με κάθε μέσο.
Ήταν παράξενο που δέχθηκαν οποιοδήποτε σύμμαχο
ενάντια στην ΕΣΣΔ - ακόμα και τον Χίτλερ; Ο Pilsudski ήταν σοσιαλιστής όταν
στρατολογήθηκε να βοηθήσει τον Αυτοκράτορα Franz Josef ενάντια στην Τσαρική
εξουσία στην Πολωνία, η βασιλική Γαλλία βοήθησε την επαναστατημένη Αμερική
ενάντια στην Αγγλία. Και, με τα γεγονότα στην Ισπανία μπροστά μας, δεν υπάρχει
κάτι νέο στην εικόνα των Χιτλερικών δυνάμεων, εκτός από τα σύνορά τους, που
ενώνονται με οποιαδήποτε αντισοσιαλιστικά ή αντικυβερνητικά στοιχεία υπάρχουν.
Τέτοια στοιχεία όμως στην Σοβιετική Ένωση
περιορίζονταν σε μια μικρή, δυσαρεστημένη μειοψηφία. Δεν υπάρχει καμιά ένδειξη
ότι οι υψηλές πολιτικές μηχανορραφίες του «Παράλληλου Κέντρου» είχαν
οποιαδήποτε σχέση με αυτά που ήθελε ο λαός. Όλα τα στοιχεία δείχνουν το
αντίθετο.
Οι μάζες του λαού στην Σοβιετική Ρωσία βλέπουν την
χώρα τους κυρίως σαν μια που: (1) κανένας δεν μπορεί να πλουτίσει μέσω της
δουλειάς κάποιου άλλου ή να έχει στην κατοχή του πηγή πλούτου, (2) είναι
εξασφαλισμένη η προοπτική της ευημερίας και η απουσία της ανεργίας εάν
συνεχιστεί η σημερινή επέκταση της παραγωγής, που φαίνεται να είναι λογική
προσδοκία. Η ηγεσία του Στάλιν και η πολιτική της ταυτίζεται με αυτά τα
επιτεύγματα, με τα εργοστάσια των Πεντάχρονων Πλάνων και με τις 250000
κολεκτιβιστικές αγροτικές επιχειρήσεις, που έγιναν κατορθωτά μόνο με αγώνα και
κόπους. Η απειλή ενάντια στην πολιτική του Στάλιν είναι απειλή ενάντια σε αυτό,
την λευτεριά τους, την ασφάλειά τους και το μέλλον τους. Και το «Παράλληλο
Κέντρο» απείλησε τον Στάλιν.
Έτσι τα κατανόησε αυτά η συντριπτική πλειοψηφία των
κοινών Σοβιετικών ανθρώπων, που δεν μπορούσε, κατά συνέπεια, να δώσει την
ευκαιρία ή να προσελκυσθεί από τις μηχανορραφίες της ομάδας του Πιατάκοφ.
---
Κείμενα για
τις Επαναστατικές Δίκες 1936-1938 που έχουν δημοσιευτεί στην «Ανασύνταξη»
- Σοσιαλισμός – ταξική πάλη στη Σοβιετική Ένωση (1936-1953): Β. Επαναστατικές Δίκες της δεκαετίας του ΄30 – συνέχιση και όξυνση της ταξικής πάλης (Ανασύνταξη 282, 15-30/9/2008, περιέχει πλήθος στοιχείων ανάμεσά τους και μεταφράσεις από τα Joseph
E. Davies: «Als USA-Botschafter in Moskau,», Steinberg Verlag Zuerich 1943, Otto
Bauer: Grundsaetzliches zu den Hinrichtungen in Moskau, στο: «DerKampf»,
10/1936, Μπέρτολτ Μπρεχτ: «Για τη φιλοσοφία και τον μαρξισμό» κ.α.)
- Alexander Bittelman: Η δίκη των Ζινόβιεφ-Κάμενεφ (Ανασύνταξη 375B, Σεπτέμβρης 2012, από: «Κομμουνιστής» (όργανο του ΚΚ ΗΠΑ) , τόμος
15, νούμερο 9 (Σεπτέμβρης 1936), σελίδες 813-815)
- D. N. Pritt: Η δίκη του Ζινόβιεφ (London: Gollancz,
1936) (Ανασύνταξη σε 4 συνέχειες: αρ.φυλ. 388, 391, 396Β, 401, 2013-2014)
- Andrey Vyshinsky: Ανακεφαλαίωση της υπόθεσης προδοσίας
(«Σοβιετική Ρωσία Σήμερα», Απρίλης 1938, τόμος 7, Νο. 2) (Ανασύνταξη σε 3
συνέχειες: αρ.φυλ. 392Β, 393Β, 394Β, 2013-2014)
- Άντριου Ρόθσταϊν : ΟΙ ΕΠΑΝΑΣΤΑΤΙΚΕΣ ΔΙΚΕΣ ΤΗΣ ΜΟΣΧΑΣ (1936-1938)* (Ανασύνταξη, 394Β, Γενάρης 2014.
Αναδ. από το βιβλίο του Άντριου Ρόθσταϊν : «Ιστορία της Σοβιετικής Ένωσης - Η
ιστορία μιας εποχής», Λονδίνο 1950, σελ.276-279 από την ελληνική μετάφραση)
- Ο φιλόσοφος ERNST BLOCH για τις Επαναστατικές Δίκες της Μόσχας (Ανασύνταξη 414Β, Σεπτέμβρης
2015)
