Το Λενινιστικό
«πρωτοποριακό Κόμμα» αποτελούσε συνδυασμό πειθαρχίας,
επιχειρησιακής δεινότητας, υπερβολικής συναισθηματικής ταύτισης
και μιας αίσθησης απόλυτης αφοσίωσης. Ας γίνω όμως περισσότερο
σαφής. Το 1941, λαβωμένη από ένα πεσμένο δοκάρι, η σύντροφός μας
Φρέντυ πίστεψε ότι θα πέθαινε κατά τη διάρκεια πυρκαγιάς που
ξέσπασε από τη μοναδική εχθρική βόμβα που έπληξε το Καίμπριτζ
κατά τη διάρκεια του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου. Ο φίλος μου
Τέντυ Πράγκερ, που προσπάθησε μάταια να την απελευθερώσει πριν
φτάσουν οι πυροσβέστες –ζούσε στο άλλοτε εξοχικό μου στην οδό
Round Church, που ήταν ακριβώς δίπλα από εκεί που ξέσπασε η
έκρηξη - , μας αφηγείται την ιστορία:
«"Το πόδι μου",
ούρλιαζε εκείνη, "καίγεται το πόδι μου", ενώ εγώ συνέχιζα να
κόβω το δοκάρι χωρίς όμως αποτέλεσμα. Καημένη Φρέντυ... "Δε
γίνεται τίποτε", φώναζε τώρα εκείνη, "είμαι τελειωμένη". Και
τότε καταϊδρωμένος καθώς ήμουν από τον καπνό και την αγωνία,
τόσο κουρασμένος που δεν είχα τη δύναμη ούτε το τσεκούρι να
σηκώσω, την άκουσα να φωνάζει: "Ζήτω το Κόμμα, ζήτω ο Στάλιν!
{...}Ζήτω ο Στάλιν" και κλαίγοντας συνέχισε "Αντίο αγόρια, αντίο
Τέντυ"».
Η Φρέντυ τελικά
έζησε, με ψεύτικα όμως πόδια για όλη της τη ζωή. Την εποχή
εκείνη δεν μας φαινόταν καθόλου περίεργο που τα τελευταία λόγια
ενός μελλοθάνατου αναφερόταν στο Κόμμα, στους συντρόφους και
στον Στάλιν. (Εκείνες τις μέρες η εικόνα που είχαν για τον
Στάλιν οι ξένοι κομμουνιστές ήταν τόσο σοβαρή, αβίαστη, αμόλυντη και
καθολική όσο και ο πραγματικός πόνος που νιώσαμε όλοι μας το
1953 με το θάνατο ενός άνδρα τον οποίο κανένας πολίτης της
Σοβιετικής Ένωσης δεν πρέπει να ήθελε ή να λάτρεψε, ώστε να τον
φωνάζει με ένα όνομα, όπως αυτά που δίνουμε στα ζώα (βλέπε
«θείος Τζο» στην Αγγλία ή «Μουστάκιας» (baffone) στην Ιταλία).
Το Κόμμα ήταν όλη η ζωή μας. Του είχαμε χαρίσει τα πάντα. Και σε
ανταπόδοση αυτό μας χάριζε την αίσθηση της νίκης και την
εμπειρία της αδελφότητας.
Το Κόμμα (για μας
πάντα με Κ κεφαλαίο) είχε τον πρώτο, για να μην πω το μοναδικό,
λόγο στη ζωή μας. Οι εντολές του είχαν απόλυτη προτεραιότητα.
Δεχόμασταν την πειθαρχία και την ιεραρχία του. Δεχόμασταν τον
απόλυτο κανόνα του να τηρούμε τη «γραμμή» που μας πρότεινε,
ακόμη και όταν διαφωνούσαμε, αν και καταβάλαμε ηρωικές
προσπάθειες για να πείσουμε τον εαυτό μας για την πολιτική της
«ορθότητα» ώστε να την «προασπιστούμε», όπως αναμενόταν τελικώς
να κάνουμε. Διότι, σε αντίθεση με το φασισμό που απαιτούσε την
άνευ όρων υποταγή στη βούληση του ηγέτη («O Μουσολίνι έχει πάντα
δίκιο») και επέβαλε σε όλους το αδήριτο καθήκον να υπακούν σε
στρατιωτικές εντολές, το Κόμμα – ακόμη και στο αποκορύφωμα του
σταλινικού απολυταρχισμού – αντλούσε την αυθεντία του,
τουλάχιστον θεωρητικά, από τη δύναμη να πείθει μέσω του λόγου
και του «επιστημονικού σοσιαλισμού». Άλλωστε υποτίθεται ότι αυτή
βασιζόταν στη «μαρξιστική ανάλυση της κατάστασης», την οποία
έπρεπε όλοι οι κομμουνιστές να μάθουν πώς να την κάνουν. «Η
γραμμή», όσο προαποφασισμένη και αμετάβλητη κι αν ήταν, έπρεπε
να δικαιολογηθεί με όρους μιας τέτοιας ανάλυσης και, εκτός από
περιπτώσεις όπου κάτι τέτοιο θεωρούνταν αδύνατο, να «συζητηθεί»
και να γίνει αποδεκτή σε όλες τις τάξεις του Κόμματος. Σε
Κομμουνιστικά Κόμματα που δεν βρίσκονταν στην εξουσία, όπου τα
μέλη τους δεν ήταν τόσο τρομαγμένα ώστε να εγκαταλείψουν την
παλιά αριστερή παράδοση της συζήτησης, η ηγεσία έπρεπε να
επαναλαμβάνει και να δικαιολογεί διαρκώς τις θέσεις της επίσημης
γραμμής έως ότου να μην έχουμε καμία αμφιβολία για αυτό που θα
ψηφίζαμε. (Ο τεχνικός όρος για την εν λόγω διαδικασία ήταν
«εξηγώ υπομονετικά (τη γραμμή)»). Μετά από την εκάστοτε
ψηφοφορία, ο «δημοκρατικός συγκεντρωτισμός» απαιτούσε η συζήτηση
να δώσει τη θέση της στην ομόφωνη δράση.
Eric Hobsbawn:
«Συναρπαστικά χρόνια», σελ 166-168
Ανασύνταξη, Αρ. Φύλ.
231 1-31 Ιούλη 2006
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου