Δ Η Μ Η Τ Ρ Η Σ Γ Λ Η ΝΟ Σ - ΠΟΙΟΙ ΔΡΟΜΟΙ ΑΝΟΙΓΟΝΤΑΙ ΜΠΡΟΣΤΑ ΣΤΟΥΣ ΝΕΟΥΣ

 ΠΟΙΟΙ ΔΡΟΜΟΙ ΑΝΟΙΓΟΝΤΑΙ ΜΠΡΟΣΤΑ  ΣΤΟΥΣ  ΝΕΟΥΣ

Αγαπητοί μου νέοι Μ’ ερωτάτε να σας πω κι εγώ, ποιοί δρόμοι ανοίγονται μπροστά σας και φυσικά, ποιόν απ’ όλους θα «σας συμβούλευα ν’ ακολουθήσετε. Ίσως αρμοδιότεροι απ’ όλους εμάς της ώριμης γενιάς, είσαστε σεις οι ίδιοι, για ν’ απαντήσετε σ’ αυτό το ερώτημα. Γιατί το αντίκρισμα της ζωής, πού ζείτε τώρα σεις στα είκοσι χρόνια σας και στη σημερινή κρίσιμη θέση του κόσμου, εμείς δεν το ζήσαμε κι ούτε μπορούσαμε να το ζήσουμε, όταν είμαστε στη δική σας Θέση στα πανεπιστημιακά θρανία. Γι αυτό μπορείτε βέβαια ν’ ακούσετε τι θα σας πούμε εμείς οι άλλοι, να τραβήξετε όμως το δρόμο, που θα νοιώσετε μέσα σας να σας δείχνει με εσωτερική αναγκαιότητα ο ίδιος ο εαυτός σας. Ν’ ακολουθήσετε τη φωνή της συνείδησης σας, γιατί μέσα σ’ αυτή θα μιλάει και κάτι πλατύτερο από το άτομο σας, η κοινωνική και ταξική συνείδηση, που ζει χωρίς άλλο μέσα σας. Οι δρόμοι που ανοίγονται σήμερα μπροστά σας, δεν είναι πολλοί, είναι δυο. Είτε θελήσετε να τους αναγνωρίσετε είτε όχι, είτε προσπαθήσουν να σας τους κρύψουν μέσα στην ομίχλη των ιδεαλιστικών σοφισμάτων, οι δρόμοι, που ανοίγονται μπροστά σας, είναι και μένουνε δυο: ή θα πάτε με το μέρος της συντήρησης και της αντίδρασης, ή θα πάτε με το μέρος της επανάστασης. Tertium non datur.

Μα θα μου πείτε: Τι δουλειά έχουμε μεις με την αντίδραση ή με την επανάσταση; Πολιτικάντηδες ήρθαμε να γίνουμε; Ήρθαμε να σπουδάσουμε μιαν επιστήμη και να ζήσουμε έπειτα στην κοινωνία με την άσκηση της επιστήμης αυτής. Τι δουλειά έχει η μελέτη της επιστήμης μας με την πολιτική;

Αλήθεια υπάρχουν άνθρωποι, που θα σας μιλήσουνε με φρίκη και αηδία και με έσχατη περιφρόνηση για την «πολιτική» και θα σας ξορκίσουνε να μην έχετε καμιά σχέση μ’ αυτή την κατάρα του καιρού μας, την « π ο λ ι τ ι κ ή », που χώνει σαν το Μεφιστοφελή την ουρά της στην «καθαρή φιλοσοφία», στην «καθαρή επιστήμη», στην «καθαρή τέχνη» και τα μολύνει όλα.

Και όμως και όμως! Δεν πιστεύω να σας ξέφυγε, αγαπητοί μου νέοι, πως και άλλοι συμβουλάτορες, που προηγήθηκαν από μένα, ας αναφέρω τούς κ.κ.Λούβαρι, Θεοδωρακόπουλο και Κανελλό-πουλο, κάτω από τις βαθυστόχαστες φιλοσοφοντυμένες συμβουλές, που σας έδωκαν, δεν έκαμαν τίποτα άλλο από π ο λ ι τ ι κ ή, απ’ αυτή την καταραμένη πολιτική, που πάει να χωθεί σήμερα και μέσα στο 2 + 2 = 4. Και οι τρεις τους κρατώντας από μια φιλοσοφική αγιαστούρα ξόρκιζαν τον «ιστορικό υλισμό» και τίποτα άλλο. Έκαναν καθαρή, καθαρότατη, αλλά... ανομολόγητη πολιτική.

Εγώ πάλι από την άλλη μεριά πιστεύω, πώς είναι των αδυνάτων αδύνατο να ξεχωρίσει κανείς οποιοδήποτε κλάδο της ανθρώπινης πνευματικής ενέργειας από την πολιτική. Γιατί ο άνθρωπος ούτε σαν άτομο (που ουσιαστικά δεν υπάρχει) ούτε σα σύνολο, μπορεί να μεταβληθεί ποτέ σ’ ένα απλό και μόνο θεωρητικό πλάσμα. Ζωή σημαίνει ενέργεια και τρόπος ενέργειας. Τρόπος ενέργειας σημαίνει πολιτική, είτε συνειδητή, είτε όχι. Γιατί δεν υπάρχει ενέργεια του ανθρώπου, που δεν είναι κοινωνικά καθορισμένη. Ο τρόπος λοιπόν, που πραγματώνεται η ομαδική βούληση, είτε μέσα στις ομαδικές, είτε μέσα στις ατομικές ενέργειες, είναι  πολιτική, αφού στον έναν τρόπο μπορεί να αντιταχθεί ένας άλλος τρόπος.

Μα ας εξετάσομε τα ζητήματα κάπως ειδικότερα με τη δική σας περίπτωση.

Ας υποθέσουμε λοιπόν, «έ ξ ω  από:  κ ά θ ε  π ο λ ι τ ι κ ή », ότι ο δρόμος που ανοίγεται μπροστά σας και το μοναδικό χρέος πού έχετε, είναι να γίνετε  επιστήμονες.Τι είναι όμως επιστήμη; θα μου απαντήσετε: «ένα συστηματοποιημένο σύνολο από γνώσες, που αναφέρονται σε μια περιοχή από φαινόμενα του φυσικοί κόσμου ή της ανθρώπινης κοινωνίας». Ωραία. Ποιός είναι λοιπόν ο σκοπός σας, όταν λέτε πως πρέπει να γίνετε επιστήμονες; Θα μου απαντήσετε: «να οικειοποιηθούμε αυτό το συστηματοποιημένο σύνολο σε μια περιοχή του επιστητού και ν’ αποχτήσουμε την ικανότητα από τη μια μεριά να το πλουτίζουμε με νέες έρευνες και από την άλλη να εφαρμόζουμε ένα μέρος από τις γνώσες αυτές για την ωφέλεια των συνανθρώπων μας». Έτσι λοιπόν αντιλαμβάνεσθε την κάθε επιστήμη σαν ένα άθροισμα από μερικές θεωρητικές και πραχτικές ικανότητες, που θα σάς προσπορίζουνε και τα μέσα της ζωής σας.

Ο επιστήμονας είναι ουσιαστικά για σας ένας δεξιοτέχνης γιατρός,δικηγόρος,δάσκαλος,θεολόγος  κλπ.

Μα εδώ αμέσως γεννιέται μια σειρά από απορίες. Πώς δημιουργήθηκε αυτό το συστηματοποιημένο σύνολο από γνώσες, που το καλούμε επιστήμη; Γιατί έχει τούτη τη μορφή, που έχει σήμερα και τούτη τη θέση, που έχει σήμερα στη ζωή;

Και οι απορίες αυτές μας φέρνουν αμέσως έξω από το γυάλινο πύργο της «καθαρής επιστήμης» και μας οδηγούνε ν’ αναζητήσουμε τα κοινωνικά αίτια, που ευνοούνε τη γέννηση, την ανάπτυξη και τη θέση, που έχει σήμερα η κάθε επιστήμη στη ζωή

 Έπειτα μια δεύτερη απορία. Με τον τρόπο της ζωής σας έξω από τον κύκλο αυτής της δεξιοτεχνίας, που θα ασκείται για επάγγελμα, δεν έχει να κάμει τίποτε η επιστήμη; Η επιστήμη διαλύεται σε ατομικές δεξιοτεχνίες και δεν επιδρά κα­θόλου απάνω στον τρόπο της ζωής, που πρόκειται να ζήσετε σα μέλη μιας κοινωνίας; Η επιστήμη είναι χωρισμένη από τη ζωή;

Εδώ και σεις οι ίδιοι, όσοι δεν είσαστε διαλεκτικοί ματεριαλιστές, μα και η ολότητα ίσως από τους δασκάλους σας, θα απαντήσουνε μ’ ένα στόμα: Ν α ί ! Τη ζωή τη ρυθμίζουνε, θα σας πούνε, άλλες «αξίες», ηθικές, θρησκευτικές, κοινωνικές, πολιτικές. Και οι αξίες αυτές δεν πηγάζουν από τη γνώση. “Α ρ α   η    ε  π ι σ τή  μ η μπορεί να μελετάει τις αξίες σα δεδομένα ποτέ όμως δε μπορεί να γίνει ρυθμιστής τους. Μα αν ρωτήσετε ποιά είναι η πηγή αυτών των αξιών, θα πάρετε τις πιο σκοτεινές, τις πιο αόριστες, τις πιο θολές απάντησες, απάντησες, που με τον ένα ή τον άλλο τρόπο όλες οδηγούνε στο μυστήριο, στην αποκάλυψη, στο υπερκοσμικό και φανταστικό.

 Αυτή όμως η επίμονη τάση να χωριστεί η  αξία, που ρυθμίζει τη ζωή από τη  γνώση, φαντάζεσθε πώς δεν είναι και αυτή κοινωνικά καθορισμένη; Είναι γνώρισμα όλων των κοινωνιών, που είναι χωρισμένες σε κοινωνικές τάξες και στηρίζονται στην κυριαρχία μιας τάξης απάνω στις άλλες. Και το λόγο του χωρισμού θα τόνε δείτε παρακάτω.

Αν όμως ακολουθήσετε μιαν άλλη σειρά στοχασμών, θα φτάσετε σε διαφορετικό συμπέρασμα. Για θέσετε παρακαλώ το ερώτημα, ποια είναι η σχέση, που κάθε φορά, σε κάθε ιστορική στιγμή της ανθρωπότητας, υπάρχει ανάμεσα στο «είναι», στο « ν ο ε ί ν » και στο « π ρ ά τ τ ε ι ν » ; Η μόνη απάντηση, που μπορείτε να έχετε σε μιαν αντικειμενική έρευνα του προβλήματος αυτού είνε, πως σε κάθε στιγμή της ιστορικής διαδρομής, σε κάθε ανθρώπινη κοινωνία, το «είναι», το « ν ο ε ί ν » και το « π ρ ά τ τ ε ι ν » είνε αλληλένδετα και αλληλοεξαρτημένα. Το είναι, δηλαδή οι αντικειμενικοί όροι της ανθρώπινης ζωής, καθορίζουνε τη γνώση και αυτή οδηγεί την  πράξη, που από την άλλη μεριά κι αυτή είνε κάθε φορά το κίνητρο και το κριτήριο της γνώσης. Και η πράξη πάλι με τη γνώση μαζί επιδρούνε απάνω στην πραγματικότητα και την μεταβάλλουν.

Γι αυτό και όταν αλλάζουν οι  αντικειμενικοί όροι και δημιουργιέται νέα γνώση και βγαίνει ένα καινούριο πρέπει, ξεσπάει η αντίθεση με το παλιό και δημιουργιέται η ανάγκη μιας καινούριας σύνθεσης. Γι’ αυτό και η τάξη, που άρχει κάθε φορά, θέλει από τη μια μεριά να μονοπωλεί και να κοντρολάρει τη γνώση, δηλαδή την επιστήμη και από την άλλη μεριά να χωρίζει απ’ αυτή; το «πρέπει» (το «πρέπει» που της συμφέρει) και να το ανάγει σε θεία καταγωγή, για να μην επηρεαστεί από την αλλαγή της γνώσης (δέκα εντολές δοσμένες από το θεό στο Μωϋσή, ηθικός νόμος, που πηγάζει από την υπερβατική φύση του άνθρωπου κλπ. κλπ.).

Αν αυτό είναι έτσι, τότες η αντίληψη, που περιορίζει την έννοια της επιστήμης στην κατάχτηση μιας περιορισμένης περιοχής του επιστητού, ξεχωρισμένης με σινικά τείχη από κάθε γενική επισκόπηση του επιστητού και από την άλλη μεριά χωρίζει με στεγανά και αδιαπέραστα χωρίσματα την επιστήμη από τη ρύθμιση της ζωής, η αντίληψη λοιπόν αυτή της «καθαρής επιστήμης» είναι κ α ι  α υ τ ή μια « π ο λ ι τ ι κ ή  αντίληψη» της επιστήμης. Όπερ έδει δείξαι.

Δικαιούμαστε λοιπόν σ’ αυτή την αντίληψη της επιστήμης ν’ αντιτάξουμε τη δική μας, πού δε χωρίζει την επιστήμη από τη ρύθμιση της ζωής. Και την αντίληψη τούτη για την ενότητα επιστήμης και πράξης τη βλέπουμε να εφαρμόζεται πέρα για πέρα στη μόνη χώρα, που θέτει τα θεμέλια μιας νέας αταξικής κοινωνίας, που καταργεί την εκμετάλλεψη και βαδίζει προς τον κομμουνισμό, δηλαδή στη Σοβιετική Ένωση.

Σύμφωνα με την αντίληψη αυτή η σπουδή της επιστήμης είνε αναπόσπαστα ενωμένη με γενική θεώρηση της φυσικής και κοινωνικής πραγματικότητας. Και η γενική αυτή θεώρηση είνε μια επιστημονική φιλοσοφία.

Επιστήμονας χωρίς τέτοια επιστημονική κοσμοθεωρία είνε ένας απλός δεξιοτέχνης, ένας επαγγελματίας, πολύ κατώτερος από έναν εργάτη, γιατί ο τελευταίος, όταν είναι συνειδητός, έχει, έστω και στις γενικές γραμμές, την επιστημονική θεώρηση του κόσμου.

Με την έννοια αυτή μπορώ λοιπόν να σας πω κ’ εγώ: Ό  δρόμος, που ανοίγεται μπροστά σας είνε να γίνετε επιστήμονες. Μου αρκεί αυτό. Γιατί είμαι βέβαιος, πώς τότες τα εννιά δέκατα από σας θα δεχτούνε για μόνη επιστημονική κοσμοθεωρία, που θα τους ικανοποιήσει, τ ο  δ ι α λεχτικό ματεριαλισμό. Έτσι λέγοντας σας να γίνετε αληθινοί επιστήμονες, είναι το ίδιο σα να σας λέω: Γενείτε οπαδοί  του διαλεχτικού υλισμού.

Κ’ έχω τούτη την πεποίθηση, γιατί αυτός είναι και ο μόνος γνήσιος κοινωνικός σας καθορισμός.

Αλήθεια! Σκεφτείτε λιγάκι. Από που έρχεστε σεις, παιδιά μου; Από ποια κοινωνικά στρώματα; Που ανήκετε; Το μεγαλύτερο πλήθος από σας είνε φτωχά παιδιά. Ή αστική τάξη βέβαια υψώνει μπροστά στα μάτια όλων σας το τίμημα της προδοσίας: θέσεις κρατικές, πελατεία, αξιώματα, τίτλους, για να γίνετε οι πνευματικοί στυλοβάτες της. Ένα τραγικό παιδομάζωμα! Έτσι και οι γιανίτσαροι γίνονταν οι πιο φανατικοί διώχτες των χριστιανών, όπως τα παιδιά των φτωχών, που σπουδάζουν στα πανεπιστήμια και αλλάζουν κοινωνική κατάσταση, γίνουνται οι πιο φανατικοί αντιδραστικοί.

Αν όμως ακούσετε τι σας λέει κατάβαθα το αίμα σας, δε θ’ αλλαξοπιστήσετε, δε θα προδώσετε την τάξη σας. θα πάτε με το μέρος των φτωχών και θ’ αγωνιστείτε και σεις για να θεμελιώσετε τη νέα ζωή.

Και τότε θα βαδίσετε με βήμα ακλόνητο στο  μόνο δρόμο, που αληθινά ανοίγεται μπροστά σας.

Απάντηση του Δ. Γληνού σε μια έρευνα για τις πνευματικές κατευθύνσεις των νέων. 

Περ. «Μελέτη — Κριτική», τευχ. 4, Αθήνα, Μάιος 1932.

Δημήτρη Γληνού 

ΜΑΡΞΙΣΜΟΣ - ΛΕΝΙΝΙΣΜΟΣ – ΣΤΑΛΙΝΙΣΜΟΣ

Ο Μαρξισμός στο ιστορικό ξετύλιγμα της ανθρώπινης κοινωνίας αποτελεί το πιο τρανό πέταγμα της ανθρώπινης σκέψης. Κληρονόμησε ότι καλό δημιούργησε η ανθρωπότητα και αυτό εκφράζεται στα τρία επιστημονικά έργα του πρώτου μισού του 19ου αιώνα: στην αγγλική πολιτική οικονομία, στη γερμανική φιλοσοφία και στο γαλλικό σοσιαλισμό. Ο Μαρξισμός γενίκεψε σε ανώτερη κριτική σύνθεση αυτές τις επιστημονικές καταχτήσεις και δημιούργησε καινούρια κοσμοθεωρία, καινούριο τρόπο αντίληψης για τα φαινόμενα του κόσμου απ’ τη φύση ως την ανθρώπινη σκέψη. Είναι η κοσμοθεωρία του προλεταριάτου. Η πιο πλέρια, η πιο επιστημονική κοσμοθεωρία. Απαλλαγμένη από κάθε μονομέρεια συμπυκνώνει όλη την πείρα της ανθρώπινης δράσης, της πάλης των ανθρώπινων μαζών στην ιστορική ανέλιξη της κοινωνίας. Ο Μαρξισμός, σαν κοσμοθεωρία του προλεταριάτου, βγαίνει από τους όρους της κοινωνικής του ύπαρξης και της πάλης του για την αλλαγή του κόσμου. Γνωρίζει τους νόμους της κοινωνικής κίνησης και αλλαγής και κάνει συνειδητή την ενεργητική δράση των ανθρώπων σ’ αυτή την πάλη και την αλλαγή. Είναι πριν απ’ όλα μέθοδο για τη γνώση της αντικειμενικής πραγματικότητας. Και μέθοδο για γνώση που ‘χει σκοπό την αλλαγή του κόσμου με την ανθρώπινη δράση. Είνε «καθοδήγηση για δράση», όπως είπε ο Λένιν. Αυτό το στοιχείο της συνειδητής πάλης για το μετασχηματισμό του κόσμου, σύμφωνα με τις κοινωνικές ανάγκες, είναι αποφασιστικό στοιχείο του Μαρξισμού, που σκόπιμα το αγνοούν οι κάθε λογής πολέμιοί του. Ο Μαρξισμός, όντας ζωντανή μέθοδο, αναπτύχνεται και πλουτίζεται στην πορεία της ιστορικής ανάπτυξης. Στις καινούργιες συνθήκες που δημιούργησε ο ιμπεριαλισμός, ο Λένιν πλούτισε το Μαρξισμό σ’ όλους τους τομείς - οικονομία - πολιτική - φιλοσοφία. Η Λενινιστική θεωρία για τον ιμπεριαλισμό, σαν τελευταίο στάδιο του καπιταλισμού, σαν εποχή πολέμων και επαναστάσεων, για το κράτος, για την επανάσταση, για το πέρασμα της αστικοδημοκρατικής επανάστασης σε προλεταριακή κλπ., είναι Λενινιστική συμβολή στο Μαρξισμό. Στο πεδίο της φιλοσοφίας ο Λένιν ανάπτυξε τις Μαρξιστικές θέσεις κυρίως με το φιλοσοφικό του έργο «Υλισμός και Εμπειριοκριτικισμός». Η γιγάντια δράση του Λένιν σαν αρχηγού του επαναστατικού κινήματος, που ανάτρεψε την παλιά κοινωνία στο ένα έχτο της γης, από μεθοδολογική πλευρά δείχνει τον κολοσσιαίο ρόλο της ηγετικής προσωπικότητας, άμα η δράση της κατευθύνεται σύμφωνα με τις ανάγκες της κοινωνικής προόδου, άμα συμπυκνώνει και εκφράζει τους πόθους των μαζών.

Ο Στάλιν, στην εποχή της ανοικοδόμησης της σοσιαλιστικής κοινωνίας, στις συνθήκες της πάλης με τον αντιδραστικό φασισμό, πλούτισε το Μαρξισμό-Λενινισμό με πλήθος στοιχεία που αναπτύχτηκαν στις καινούριες κοινωνικές συνθήκες.

Ο Μαρξισμός, κοσμοθεωρία και ζωντανή μέθοδο του προλεταριάτου και του Κομμουνιστικού Κόμματος αναπτυγμένος σε Λενινισμό - Σταλινισμό, δίνει τη μοναδική σωστή γνώση του κόσμου και το δρόμο δράσης για την αλλαγή του προς το συμφέρο της κοινωνικής προόδου.

Η τωρινή κοινωνική πραγματικότητα με τη φοβερή πολεμική σύρραξη που βγήκε απ’ τις εσωτερικές αντιθέσεις του καπιταλισμού και επιβλήθηκε από το φασισμό αποτελεί περίτρανη απόδειξη για την ορθότητα του Μαρξισμού-Λενινιομού-Σταλινισμού.“Κομμουνιστική Επιθεώρηση”, τ.14, Ιούνης 1943

                               Τιμώντας τα 80 χρόνια από το θάνατό του (23 Δεκέμβρη 1943)