Το κομμουνιστικό κίνημα και η απελευθέρωση των γυναικών

Ιταλία

Κομμουνιστική Πλατφόρμα

1. Η χειραφέτηση των γυναικών στην επαναστατική σκέψη των κλασικών του επιστημονικού σοσιαλισμού

Σύμφωνα με τους κλασικούς του επιστημονικού σοσιαλισμού, η θέση των γυναικών στην ανθρώπινη κοινωνία, μετά το τέλος της πρωτόγονης πολυγαμίας και του σχηματισμού της μονογαμικής οικογένειας, έχει προσδιορισθεί, εδώ και πολλούς αιώνες από ένα θεμελιώδη νόμο: την κυριαρχία των ανδρών σε βάρος των γυναικών.

Στη σύγχρονη εποχή, η θέση της ανδρικής κυριαρχίας και της γυναικείας καταπίεσης έχει μερικώς αλλάξει αλλά παραμένει στενά συνδεδεμένη με την ιδιωτική περιουσία και εξακολουθεί να επηρεάζει όλες τις πλευρές της ανθρώπινης ύπαρξης: τη σεξουαλική και την οικογενειακή, την κοινωνική και την πολιτική.

Ωστόσο, η πιο σημαντική ανάλυση σχετική με το θέμα που ισχύει ακόμα, είναι του Φρειδερίκου Ένγκελς στο έργο του «Η καταγωγή της Οικογένειας, της Ατομικής Ιδιοκτησίας και του Κράτους» (1884). Ήδη από τον τίτλο φαίνεται η σύνδεση μεταξύ αυτών των τριών διαστάσεων:

“Στα παλιά κοινόβια νοικοκυριά, που αποτελούνταν από πολλά ζευγάρια και τα παιδιά τους, η διαχείριση του νοικοκυριού που είχε ανατεθεί στις γυναίκες ήταν τόσο μια υπόθεση δημόσια και κοινωνικά αναγκαία όσο και η προμήθεια φαγητού που γίνονταν από τους άνδρες. Με την έλευση της πατριαρχικής οικογένειας και ακόμα περισσότερο με την μονογαμική οικογένεια, επήλθε αλλαγή. Η διαχείριση του νοικοκυριού έχασε το δημόσιο χαρακτήρα της. Δεν είναι πλέον υπόθεση της κοινωνίας. Μετατράπηκε σε μια ιδιωτική υπηρεσία. Η σύζυγος έγινε επικεφαλής υπάλληλος αποκλεισμένη από κάθε συμμετοχή στην κοινωνική παραγωγή. Μόνο όταν αναπτύχθηκε μαζικά η σύγχρονη βιομηχανία, άνοιξε ο δρόμος για τη γυναίκα στην κοινωνική παραγωγή, μόνο όμως για την προλετάρια γυναίκα. Αλλά και πάλι, έγινε με τέτοιο τρόπο ώστε αν ασκεί τα καθήκοντα της στον ιδιωτικό χώρο της οικογένειας, θα αποκλείεται από τη δημόσια παραγωγή και θα είναι ανήμπορη να κερδίσει τα δικά της χρήματα. Αλλιώς αν θέλει να συμμετάσχει στη δημόσια παραγωγή και να ζήσει ανεξάρτητη, δεν θα μπορεί να ανταπεξέλθει στα οικογενειακά της καθήκοντα. Η θέση των γυναικών στο εργοστάσιο είναι ίδια με τη θέση των γυναικών σε όλους τους κλάδους, ακόμα και στην ιατρική και την νομική. Η σύγχρονη ατομική οικογένεια βασίστηκε στην ανοιχτή ή συγκεκαλυμμένη οικιακή σκλαβιά των γυναικών και η σύγχρονη κοινωνία αποτελεί ένα σύνολο αυτών των ατομικών οικογενειών και των ατομικών της μελών. Στην πλειοψηφία των περιπτώσεων, σήμερα, τουλάχιστον στις καταπιεζόμενες τάξεις, ο σύζυγος υποχρεούται να κερδίζει χρήματα και να στηρίζει την οικογένεια του και αυτή η θέση του παρέχει υπεροχή χωρίς να χρειάζεται ειδικούς τίτλους. Εντός της οικογένειας, είναι ο αστός και η σύζυγος η προλετάρια.

Ήδη ο Ένγκελς στο Μανιφέστο του Κομμουνισμού (1847), ανέλυσε το πρόβλημα της σχέσης μεταξύ των δύο φύλων όπως τέθηκε στην κομμουνιστική κοινωνία:

“Ποια θα είναι η επιρροή της κομμουνιστικής κοινωνίας στην οικογένεια? Θα μετατρέψει τις σχέσεις μεταξύ των φύλων σε ένα καθαρά ιδιωτικό ζήτημα που θα αφορά τα ίδια τα πρόσωπα και η κοινωνία δεν θα έχει καμία ευκαιρία να παρεμβαίνει καθόλου. Μπορεί να συμβεί αυτό αφού καταργήσει την ιδιοκτησία και εκπαιδεύσει τα παιδιά σε μια κομμουνιστική βάση και με αυτόν τον τρόπο αφαιρέσει τις δύο βάσεις του παραδοσιακού γάμου, την εξάρτηση που είναι ριζωμένη στην ιδιοκτησία των γυναικών από τους άντρες και των παιδιών από τους γονείς τους .

Το Μανιφέστο του Κομμουνιστικού Κόμματος (1848) σθεναρά έθεσε την επαναστατική προλεταριακή θέση της οικογένειας και της γυναίκας:

“Σε ποιά αρχή η σημερινή οικογένεια, η αστική οικογένεια βασίζεται; Στο κεφάλαιο, στην ιδιωτική ιδιοκτησία. Στην ολοκληρωτικά αναπτυγμένη της μορφή, η οικογένεια υπάρχει μόνο για την αστική τάξη. [...] από τη δράση της σύγχρονης βιομηχανίας, όλοι οι οικογενειακοί δεσμοί μεταξύ των προλετάριων κατακερματίζονται και τα παιδιά τους μεταμορφώνονται σε απλά εμπορικά είδη και εργαλεία της εργασίας. [...] Ο αστός βλέπει τη σύζυγο του ως ένα απλό εργαλείο της παραγωγής [...] Δεν υποπτεύεται καν ότι το πραγματικό θέμα που αποσκοπεί είναι να απαλλαχθεί με την θέση των γυναικών ως απλά εργαλεία της παραγωγής ”.

Στο πρώτο τόμο του «Κεφαλαίου», ο Μαρξ απέδειξε ότι ο καπιταλισμός στην ανάπτυξη του, κλονίζει τα θεμέλια της οικονομίας της παλιάς οικογένειας και τροποποιεί όχι μόνο τους δεσμούς μεταξύ των συζύγων αλλά επίσης και μεταξύ των γονέων και παιδιών:

“Δεν ήταν, ωστόσο, παρά η κατάχρηση της γονεϊκής εξουσίας που προκάλεσε την καπιταλιστική εκμετάλλευση, είτε άμεσα είτε έμμεσα, της παιδικής εργασίας. Αλλά από την άλλη πλευρά, ήταν η καπιταλιστική εκμετάλλευση που παρέσυρε την οικονομική βάση της γονεϊκής εξουσίας και την μετάτρεψε σε καταστροφική κατάχρηση εξουσίας.

Στο καπιταλιστικό σύστημα, οι δεσμοί της παλιάς οικογένειας εμφανίζονται με την ανάθεση ενός σημαντικού μέρους της διαδικασίας της παραγωγής, στις γυναίκες, στους νέους ανθρώπους και στα παιδιά των δύο φύλων. Δημιουργεί μια νέα οικονομική βάση για ένα ανώτερο τύπο οικογένειας και των σχέσεων μεταξύ των φύλων. [….] Επιπλέον, είναι φανερό ότι η συλλογική εργασία που απαρτίζεται από πρόσωπα και των δύο φύλων και όλων των ηλικιών, χρειάζεται απαραιτήτως, υπό κατάλληλες συνθήκες, να μετατραπεί σε πηγή ανθρώπινης ανάπτυξης” (Κεφάλαιο, Τόμος I, Κεφ. XIII).

Ο Λένιν αποκήρυξε με το πιο έντονο τρόπο την κατάσταση της διπλής καταπίεσης που βρίσκονταν οι γυναίκες στο καπιταλιστικό σύστημα:

“Στον καπιταλισμό ο μισός πληθυσμός της ανθρώπινης φυλής, οι γυναίκες, αλλά πέρα απ’ αυτό, ακόμα και στις πιο αστικές δημοκρατίες, παρέμεναν, πρώτα, στερημένες από κάποια δικαιώματα επειδή ο νόμος δεν τους παρείχε ισότητα με τους άνδρες και επιπλέον και αυτό είναι το πιο σημαντικό, παρέμεναν στα «οικιακά δεσμά», συνέχιζαν να είναι «οικιακές σκλάβες» και να επιβαρύνονται με τον μόχθο των πιο άθλιων, τον κοπιαστικό και γελοίο μόχθο της κουζίνας και του νοικοκυριού” (Διεθνής Ημέρας Εργαζομένων Γυναικών).

2. Ποια είναι, σήμερα, η γενική κατάσταση των γυναικών παγκοσμίως;

Στον σημερινό πληθυσμό, ο οποίος είναι πάνω από 7 δις. άτομα, σχεδόν το μισό (περίπου 49%) είναι γυναίκες. Στο μεγαλύτερο μέρος της πλειοψηφίας, τις γυναίκες εργαζόμενες τις εκμεταλλεύονται και τις καταπιέζουν. Στο παρόν χρονικό διάστημα οι γυναίκες αποτελούν το 40% του παγκόσμιου εργατικού δυναμικού αλλά η ποσότητα εργασίας που παράγουν είναι πολύ μεγαλύτερη, αν συνυπολογίσει κανείς και τις οικιακές εργασίες με τις οποίες ασχολούνται οι γυναίκες (σχεδόν 30 ώρες την εβδομάδα).

Γενικά, η συμμετοχή των γυναικών στην παραγωγική διαδικασία έχει αυξηθεί παγκοσμίως τις τελευταίες δεκαετίες, αν και η διαφορά με τους άνδρες είναι ακόμα αξιοσημείωτες. Τα υψηλά ποσοστά γυναικείου εργατικού δυναμικού σημειώνονται στην Ανατολική και Νότιο-Δυτική Ασία, την Κεντρική και Νότια Αφρική, την Νότιο Αμερική και στην Καραϊβική.

Στις αναπτυγμένες καπιταλιστικές χώρες, η θηλυκοποίηση του εργατικού δυναμικού έχει κυριαρχηθεί από τον τομέα των υπηρεσιών (δημόσιες υπηρεσίες, καθαριότητα, εστίαση, κ.α.) και στη βιομηχανία (υφάσματα, μικρό-ηλεκτρονική, κ.α.), όπου κυρίως εργάζονται με μερική απασχόληση, ευέλικτα ωράρια, επισφάλεια, κ.α. σύμφωνα με τα εκμεταλλευτικά συμφέροντα των καπιταλιστών επιχειρηματιών και μονοπωλίων. Στην μεγάλη τους πλειοψηφία, οι γυναίκες έχουν έναν μισθό σημαντικά χαμηλότερο από των ανδρών παρά τις ίδιες συνθήκες εργασίας, εκπαίδευσης και κατάρτισης. Στις αναπτυσσόμενες χώρες του Οργανισμού Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης, η διαφορά είναι κατά μέσο όρο στο 16%.

Η αύξηση του γυναικείου εργατικού δυναμικού είναι αξιοσημείωτη, εξαιτίας της μετανάστευσης γυναικών από αγροτικές περιοχές στις πόλεις και από κατεχόμενες χώρες σε ιμπεριαλιστικές. Υπολογίζεται ότι το 49% των μεταναστριών γυναικών, εκτελούν επισφαλείς εργασίες με χαμηλούς μισθούς.

Ωστόσο, σε περιόδους οικονομικής κρίσης οι γυναίκες απολύονται από τις δουλειές τους σε υψηλά επίπεδα. Τα τελευταία χρόνια στην Ευρώπη το 51.8% των απολύσεων ήταν γυναίκες εργαζόμενες. Σε άλλες χώρες όπως το Μεξικό και το Ονδούρας, το ποσοστό άγγιξε το 70%.

Παράλληλα με αυτή τη βίαιη διαδικασία απώλειας εργασιών, σταδιακά αυξάνεται η ένταξη των παιδιών και των νέων στο εργατικό δυναμικό, δουλεύοντας με πραγματικές συνθήκες σκλαβιάς.

Οι γυναίκες σήμερα αποτελούν το 70% του παγκόσμιου φτωχού πληθυσμού. Πολλοί δείκτες φανερώνουν την οπισθοδρόμηση και τη φτώχεια των γυναικών, τη δυσκολία πρόσβασης τους σε βασικές υπηρεσίες: στα 774 εκατ. αναλφάβητων ανθρώπων παγκοσμίως τα 515 εκατ. είναι γυναίκες, από τα 72 εκατ. παιδιών που δεν πηγαίνουν σχολείο τα 54 εκατ. είναι κορίτσια. Το 70% των νοικοκυριών με επικεφαλής γυναίκες δεν έχουν πρόσβαση σε πόσιμο νερό, σε αποχέτευση ή σε υγειονομικές υπηρεσίες. Το 75% αυτών των γυναικών δεν έχουν ιδιόκτητο σπίτι. Οι γυναίκες λόγω της στέρησης της υγειονομικής φροντίδας, ειδικά οι έγκυες, εκτίθενται σε σοβαρούς κινδύνους και συγκεκριμένα όσες βρίσκονται σε κατεχόμενες οπισθοδρομικές χώρες.

Οι συνέπειες της οικονομικής κρίσης που προκλήθηκε το 2008 και η σκληρή επίθεση καθοδηγούμενη από την οικονομική ολιγαρχία, επέφεραν ένα βήμα πίσω τις συνθήκες ζωής και τις εργασιακές συνθήκες των γυναικών, οι οποίες υποφέρουν από την ευρεία επίθεση των κατακτήσεων και των δικαιωμάτων που προηγουμένως είχαν κερδίσει.

Οι γυναίκες εργαζόμενες και τα λαϊκά στρώματα είναι τα θύματα των πολιτικών λιτότητας. Στερούνται δημοσίων υπηρεσιών (συμβουλευτική, καταφύγια γυναικών, νηπιαγωγεία, κ.α.) της κοινωνικής προστασίας, των δικαιωμάτων της μητρότητας. Σε κάποιες Ευρωπαϊκές χώρες, οι κυβερνήσεις και τα κόμματα της δεξιάς και της άκρας δεξιάς με την ενεργό στήριξη της Καθολικής Εκκλησίας, ξεκίνησαν μια επίθεση κατά του δικαιώματος της άμβλωσης. Η νομική ισότητα με τους άνδρες γίνεται όλο και περισσότερο αβέβαιη. Όταν εφαρμόζεται, σημαίνει εξίσωση προς τα κάτω όπως στην περίπτωση των οδηγιών της Ευρωπαϊκής Ένωσης για τις ώρες της νυχτερινής εργασίας και αύξησης της ηλικίας συνταξιοδότησης που προσβάλει τις γυναίκες εργαζόμενες ιδιαίτερα σκληρά και προκαλεί περαιτέρω ανισότητες.

Μία από τις πιο τρομακτικές πλευρές της καπιταλιστικής εκμετάλλευσης είναι η βία σε βάρος των γυναικών: μια βία που εκδηλώνεται στον οικογενειακό κύκλο, στην κοινωνική ζωή και στη εργασία. Περιλαμβάνει διάφορες πλευρές (οικονομία, κοινωνία, σεξ, ψυχολογία, υγεία), πλήττει υψηλά ποσοστά γυναικών και βασίζεται στη διπλή καταπίεση των γυναικών.

Την παρούσα περίοδο της νέο-φιλελεύθερης ηγεμονίας, η βία κατά των γυναικών εντείνεται όλο και περισσότερο: δολοφονίες γυναικών, σεξουαλική κακοποίηση, ένταση της πορνείας και της σεξουαλικής διακίνησης των παιδιών, διάδοση της πορνογραφίας, χρησιμοποίηση του γυναικείου σώματος στη διαφήμιση, κ.α. είναι τα συμπτώματα μιας κοινωνίας σε αποσύνθεση, με αύξηση της επίθεσης στις κοινωνικές σχέσεις, της απελπισίας της ζωής, της ελευθερίας και της αξιοπρέπειας των γυναικών.

3. Οι συνθήκες των εργαζομένων γυναικών υπό τον καπιταλισμό και οι μισθολογικές διαφορές

Αν και η ισότητα με τους άνδρες εξαγγέλλεται στα Συντάγματα, σε Συνθήκες, νόμους και εργασιακές συμβάσεις, μια πραγματική και αποτελεσματική ισότητα στην εργασία και στη ζωή δεν έχει τεθεί σε εφαρμογή στις καπιταλιστικές και ιμπεριαλιστικές χώρες. Στον αντίποδα, υπάρχει διάκριση, διαχωρισμός και καταπίεση, ειδικά σε βάρος των προλετάριων γυναικών που ακατάπαυστα προωθούνται από τους καπιταλιστές που αναπαράγουν τις παλιές ανισότητες υπό νέες μορφές.

Στην Ιταλία, για παράδειγμα, υπάρχει μια ισχυρή ανισότητα μεταξύ ανδρών και γυναικών στα ποσοστά της ανεργίας (μια διαφορά που κυμαίνεται στις 23 μονάδες) και μια μεγάλη διαφορά στις αμοιβές στον ιδιωτικό τομέα: 16.7 %, συγκρινόμενα με το 7.5 % του δημοσίου τομέα.

Μία έρευνα των ιταλικών συνδικάτων σχετικά με τον τομέα της επεξεργασίας των μετάλλων και του μηχανικού τομέα αναφέρει: “Οι γυναίκες ανέκαθεν και περισσότερο από τους άνδρες, συγκεντρώνονται σε εργασίες χαμηλών προσόντων και ακόμα και αν εργάζονται με ίδια εκπαιδευτικά προσόντα και προϋπηρεσία, κερδίζουν κατά μέσο όρο 200 € λιγότερα από τους άνδρες συναδέλφους τους. Στην πραγματικότητα, οι γυναίκες κερδίζουν λιγότερα από τους άνδρες, υπό συνθήκες ισότητας, ακόμα και αν δουλεύουν τις ίδιες ώρες, έχουν την ίδια προϋπηρεσία, τα ίδια εκπαιδευτικά προσόντα, ακόμα και την ίδια σύμβαση” (Η φωνή των 100,000 εργατών, Ομοσπονδία Εργαζομένων στο Μέταλλο(FIOM), 2008).

Το ζήτημα της ανισότητας των μισθών και του επαγγελματικού διαχωρισμού των εργαζομένων γυναικών σε τομείς που χαρακτηρίζονται από χαμηλούς μισθούς και μικρότερη προστασία και στα χαμηλότερα επίπεδα επαγγελματικών κατηγοριών, δεν μπορούν να αιτιολογηθούν από τις αστικές θεωρίες παρά μόνο ότι εξαρτώνται από τις επιλογές των γυναικών ή χρησιμοποιώντας το φύλο ως δείκτη παραγωγικότητας. Στην πραγματικότητα οι επιλογές των γυναικών δεν είναι ούτε τυχαίες ούτε «φυσικές» αλλά καθορίζονται από την παρούσα αγορά εργατικής δύναμης ενώ η μηχανοποίηση και ο αυτοματισμός της εργασίας σε πολλούς τομείς εξασφαλίζουν τα ίδια παραγωγικά αποτελέσματα.

Προκειμένου να διαπραγματευτούν με το πρόβλημα της διάκρισης και του διαχωρισμού των εργαζόμενων γυναικών, είναι σημαντικό να υιοθετήσουμε μια ταξική ματιά και γνώση και ότι αυτό οφείλεται στις παρούσες κοινωνικές σχέσεις της παραγωγής και στις ειδικές κοινωνικές συνθήκες των γυναικών υποκείμενες στη διπλή καταπίεση.

Ιστορικά, ήταν η καπιταλιστική χρήση των μηχανών, ο αυτοματισμός των λειτουργιών που απαιτούσαν ειδικές σωματικές προσπάθειες και ικανότητες, η μείωση της εργασίας σε λίγες επαναλαμβανόμενες ενέργειες που επέτρεψαν τη μαζική χρησιμοποίηση στην παραγωγή το εργατικό δυναμικό των γυναικών και των νέων, επεκτείνοντας την εκμετάλλευση σε όλα τα φύλα και τις ηλικίες.

Δεδομένου ότι η αξία της εργατικής δύναμης καθορίζεται από την αξία των μέσων διαβίωσης που είναι απαραίτητα για τη συντήρηση και την αναπαραγωγή της εργατικής δύναμης των εργατών και της οικογένειας τους, όταν η σύζυγος των εργατών και τα παιδιά μπουν στην καπιταλιστική παραγωγή οι μειώσεις των μισθών, τόσο υποτιμώντας την εργασία των γυναικών και των νέων, όσο και στην υποτίμηση των ανδρών. Συνεπώς, ακόμα και αν το σύνολο των μισθών που καταβάλλονται από τους καπιταλιστές αυξηθεί, η μείωση της εκμετάλλευσης και η μαζική υπεραξία εξαχθεί, αυξάνεται ακόμα περισσότερο.

Ο Μαρξ έγραψε: “Για να αγοράσετε την εργατική δύναμη μιας οικογένειας τεσσάρων μελών, ίσως να κοστίζει περισσότερο από ό,τι στο παρελθόν αλλά σε αντάλλαγμα τεσσάρων ημερών οι εργάτες παίρνουν τη θέση του ενός και η τιμή τους μειώνεται κατ’ αναλογία της εργασιακής υπεραξίας των τεσσάρων επί του ενός” (Κεφάλαιο, τόμος. I, Κεφ.. XIII).

Υπό τις παρούσες σχέσεις παραγωγής, η προλετάρια γυναίκα όχι μόνο συμβάλλει στην αναπαραγωγή της εργατικής δύναμης με την μη αναγνωρισμένη οικιακή εργασία αλλά και στον εργασιακό της χώρο παράγει όση υπεραξία μπορεί ένας άνδρας, ωστόσο η τιμή της δικής της εργασιακής δύναμης είναι φθηνότερη.

Αυτή είναι η πραγματικότητα που ακόμα λαμβάνει χώρα, σήμερα, στις περισσότερες «πολιτισμένες» χώρες. Που καταλήγουμε;

Αρχικά, οι χαμηλοί μισθοί των γυναικών, όπως των παιδιών επίσης και των μεταναστριών γυναικών, εξυπηρετούν στην μείωση των συνολικών μισθών και έτσι στην αύξηση του ποσοστού της εκμετάλλευσης της εργατικής τάξης στο σύνολο της. Οι μισθοί των εργαζομένων γυναικών μειώνονται ως μέσο συμπίεσης και μείωσης όλων των μισθών.

Κατά τον καθορισμό του μέσου εθνικού μισθού, θα έπρεπε να λάβουμε υπ όψιν το ρόλο της εργασίας των γυναικών και των παιδιών. Τι εμφανίζεται από περίοδο σε περίοδο ως «συμβολή στην οικογενειακή υποστήριξη» ή μια «πρόσθετη αμοιβή» είναι στην πραγματικότητα ένα απαραίτητο εισόδημα για πολλές εργαζόμενες οικογένειες και υποκρύπτει μια σκληρή σχέση εκμετάλλευσης που πηγάζει από την καπιταλιστική λογική ελαχιστοποίησης του κόστους της παραγωγής της εργατικής δύναμης προκειμένου να μεγιστοποιήσει τα κέρδη.

Σε δεύτερο χρόνο, στο καπιταλιστικό σύστημα η ποσότητα και η δομή των μισθών, η οργάνωση της διαδικασίας της παραγωγής, η ίδια η αγορά εργασίας, υποθάλπουν τις διαιρέσεις και τον ανταγωνισμό μεταξύ των εργατών, δεδομένου ότι οι εργαζόμενοι που είναι πανομοιότυποι αντιμετωπίζονται διαφορετικά.

Είναι στο συμφέρον της καπιταλιστικής τάξης η διάκριση και ο διαχωρισμός των εργαζομένων με βάση το φύλο, την ηλικία, την εθνικότητα, κ.α. Αυτό το συμφέρον αυξάνει τις πρακτικές διάκρισης βασισμένες στα εξωτερικά χαρακτηριστικά των εργαζομένων στην παραγωγική διαδικασία, ώστε να προκαλέσει μια πάλη προς τα κάτω μεταξύ των εργαζομένων, για την αξιοποίηση των ασθενέστερων μεταξύ τους ως μοχλό για να κάμψει την αντίσταση και την ενότητα των προλετάριων και να αυξήσει την πιθανότητα εξαγωγής της υπεραξίας.

Χωρίς αμφιβολία, τα προβλήματα της διάκρισης των μισθών και του διαχωρισμού των γυναικών συνδέονται με την αντίθεση μεταξύ εργασίας και κεφαλαίου, σύμφυτα με τον σημερινό βάρβαρο τρόπο παραγωγής.

4. Η υπόθεση της ισότητας των γυναικών στον σοσιαλισμό

Η υποδεέστερη θέση του γυναικείου φύλου, η κατάσταση της κοινωνικής υποβολής και της στέρησης δικαιωμάτων, οι διαφορές στους μισθούς, στις συντάξεις, κ.α., ο ειδικός ρόλος των γυναικών στη βιομηχανική εργασία, όλα αντικατοπτρίζουν τη καταπίεση λόγω φύλου που υπάρχει στην καπιταλιστική κοινωνία και είναι θεμελιωδώς καθορισμένη από το σύστημα της ιδιοκτησίας των μέσων παραγωγής και την εγγενή ανάγκη της αναπαραγωγής χαμηλού κόστους εργατικής δύναμης.

Η ιδιοκτησία είναι η απόλυτη και κυρίαρχη αιτία της καταπίεσης, της διάκρισης και της υποβίβασης των γυναικών και των προνομίων των ανδρών.

Μόνο μέσω της κατάργησης του αστικού συστήματος, της ιδιοκτησίας των μέσων παραγωγής και ανταλλαγής, όπως επίσης και των προ-καπιταλιστικών υπολειμμάτων, μόνο μέσω του ριζικού μετασχηματισμού της οικονομικής βάσης και αλλαγής των ιδεών και της κουλτούρας θα είναι δυνατό να καταργηθεί η διπλή καταπίεση της γυναίκας, οι υπάρχουσες διακρίσεις και αδικίες. Μόνο μέσω αυτής της οδού θα είναι δυνατή η ριζική αλλαγή της θέσης της γυναίκας στην κοινωνία, παρέχοντας την αληθινή ισότητα τόσο νομικά όσο και κοινωνικά, θα την απελευθερώσει από κάθε είδους εκμετάλλευση και καταπίεσης.

Μια πολύ σημαντική πλευρά της σοσιαλιστικής κοινωνίας είναι ο συγκεντρωτισμός πολλών ευθυνών που σήμερα βαραίνουν την ατομική οικογένεια και συγκεκριμένα τις γυναίκες όπως το μαγείρεμα, η φροντίδα παιδιών και ηλικιωμένων, κ.α.

Ο Ένγκελς τόνισε ότι « με την μεταφορά των μέσων παραγωγής σε μια κοινή ιδιοκτησία, η ατομική οικογένεια θα σταματήσει να είναι η οικονομική μονάδα της κοινωνίας. Η ιδιωτική καθαριότητα μεταφέρεται στη κοινωνική βιομηχανία. Η φροντίδα και η εκπαίδευση των παιδιών γίνεται δημόσια υπόθεση.“ (Η καταγωγή της οικογένειας, της ιδιοκτησίας και του κράτους)

Εμείς οι κομμουνίστριες (Μαρξίστριες – Λενινίστριες), σε αντίθεση με τα αστικά φεμινιστικά κινήματα, δεν έχουμε την αυταπάτη ότι είναι δυνατό να απαιτήσουμε ριζική λύση για το ζήτημα της χειραφέτησης των γυναικών στο πλαίσιο της καπιταλιστικής – ιμπεριαλιστικής κοινωνίας. Μόνο μέσω του σοσιαλισμού η οικονομική κυριαρχία εις βάρος του ανθρώπου θα εξαλειφθεί όπως επίσης και η κυριαρχία μέσα στο ζευγάρι, η κοινωνική διεύθυνση της παραγωγής και της κατανάλωσης θα πρέπει να επιβεβαιωθεί, με τον απόλυτο και συνειδητό ρόλο των γυναικών εντός αυτού. Αυτές είναι οι συνθήκες για την απόλυτη ισότητα με τον άνδρα. Συνεπώς, η θέση του τελευταίου ανθρώπου θα δεχθεί μια σημαντική αλλαγή. Υπό το νέο μοντέλο της παραγωγής οι σχέσεις μεταξύ των φύλων μπορούν να αναπτυχθούν στη βάση μιας ειλικρινούς ισότητας, αλληλεγγύης και συνεργασίας, σε μια μη-συγκρουσιακή οδό ώστε να επιτευχθεί μια πλήρης χειραφέτηση των προλετάριων.

Τα ριζικά μέτρα που υιοθέτησε η Σοβιετική ένωση από τα πρώτα χρόνια μετά την Οκτωβριανή Επανάσταση μαρτυρούν όλα τα ανωτέρω. Ο Λένιν έγραψε :

“Βλέπουμε ότι η ισότητα εξαγγέλλεται σε όλα τα δημοκρατικά καθεστώτα αλλά στους αστικούς νόμους και στους νόμους για τα δικαιώματα των γυναικών, αυτούς που αφορούν τη θέση των γυναικών στην οικογένεια και στο διαζύγιο, βλέπουμε ανισότητα και τη γελιοποίηση των γυναικών σε κάθε βήμα και λέμε ότι αυτό είναι παραβίαση της δημοκρατίας ειδικά από την πλευρά των καταπιεσμένων.

Η Σοβιετική εξουσία έχει εφαρμόσει τη δημοκρατία σε μεγάλο βαθμό περισσότερο από κάθε άλλη από τις πιο προηγμένες χώρες γιατί δεν έχει απομείνει στην νομοθεσία της κανένα ίχνος ανισότητας στις γυναίκες. Και πάλι θα πω ότι κανένα άλλο κράτος και καμία άλλη νομοθεσία έχει καταφέρει τα μισά για τις γυναίκες από ό,τι κατάφερε η Σοβιετική εξουσία στους πρώτους μήνες της ύπαρξης της.

Οι νόμοι από μόνοι τους, φυσικά, δεν είναι αρκετοί και δεν είμαστε και με κανένα τρόπο ικανοποιημένες από διατάγματα. Στη σφαίρα της νομοθεσίας, ωστόσο, έχουμε κάνει ό,τι απαιτείται από την πλευρά μας για να εξασφαλίσουμε τη ισότιμη θέση των γυναικών και έχουμε το δικαίωμα να είμαστε περήφανες γι αυτό. Η θέση των γυναικών στη Σοβιετική Ρωσία είναι σήμερα ιδανική σε σχέση με τη θέση τους στα πιο προηγμένα κράτη. Λέμε στους εαυτούς μας, ότι αυτό είναι, βέβαια η αρχή.

Εξαιτίας της δουλειάς στο σπίτι, η γυναίκα εξακολουθεί να βρίσκεται σε δύσκολη θέση. Για να επιτευχθεί η απόλυτη χειραφέτηση και η ισότητα με τον άνδρα είναι αναγκαίο για την εθνική οικονομία να κοινωνικοποιηθεί και για τις ίδιες τις γυναίκες να συμμετέχουν σε κοινές παραγωγικές εργασίες. Τότε οι γυναίκες θα κατακτήσουν την ίδια θέση με τους άνδρες [...] Όλοι γνωρίζετε ότι ακόμα και αν οι γυναίκες έχουν όλα τα δικαιώματα, παραμένουν πραγματικά καταπιεσμένες γιατί όλο το νοικοκυριό εκτελείται από εκείνες. Στις περισσότερες περιπτώσεις το νοικοκυριό είναι η πιο αντιπαραγωγική, η πιο βάρβαρη επίπονη εργασία που μπορεί να κάνει μια γυναίκα […]

Ιδρύουμε πρότυπα ιδρύματα, τραπεζαρίες και νηπιαγωγεία που θα απελευθερώσουν τις γυναίκες από το νοικοκυριό. Και η οργάνωση όλων αυτών των χώρων θα πέσει πάνω στις γυναίκες […]

Υποστηρίζουμε ότι η χειραφέτηση των εργατών πρέπει να γίνει υπόθεση των ίδιων των εργατών και στο ίδιο πνεύμα, η χειραφέτηση των εργατριών πρέπει να γίνει υπόθεση των ίδιων των εργατριών.” (Τα καθήκοντα του Γυναικείου Εργατικού Κινήματος)

Το Σύνταγμα της Σοβιετική Ένωσης που υιοθετήθηκε το 1936, δεν περιορίστηκε στην εξαγγελία των επίσημων δικαιωμάτων και της ισότητας των εργατριών γυναικών, οι οποίες ήταν ήδη ελεύθερες από την καπιταλιστική εκμετάλλευση αλλά επίσης εξασφάλισαν αυτά τα δικαιώματα νομικά μέσω μια σειρά υλικών μέσων:

“Άρθ. 122. Παρέχονται στις γυναίκες της Σοβιετικής Ένωσης ίσα δικαιώματα με τους άνδρες στον οικονομικό, κρατικό πολιτιστικό, κοινωνικό και πολιτικό τομέα.

Η δυνατότητα άσκησης αυτών των δικαιωμάτων εξασφαλίζεται στις γυναίκες παρέχοντας τους το ίδιο δικαίωμα με τους άνδρες στην εργασία, στην πληρωμή για εργασία, στη ξεκούραση και στη ψυχαγωγία, στην κοινωνική ασφάλιση και στην εκπαίδευση και στην κρατική προστασία των συμφερόντων της μητέρας και του παιδιού, της προγεννητικής και μητρικής άδειας με πλήρεις αποδοχές και της παροχής ενός εκτεταμένου δικτύου στεγών για τη μητέρα, νηπιαγωγεία και παιδικούς σταθμούς”.

Τι έδωσε και τι θα δώσει ο σοσιαλισμός στις γυναίκες ποτέ δεν θα δοθεί από τα αστικά φεμινιστικά κινήματα.

5. Δύο αντίθετες απόψεις για το «γυναικείο ζήτημα»

Αν και γενικά οι γυναίκες καταπιέζονται, το γυναικείο ζήτημα έχει διαφορετικά χαρακτηριστικά για τις αστές γυναίκες και για τις προλετάριες γυναίκες οι οποίες το έθεσαν με διαφορετικό και αντίθετο τρόπο.

Για τις γυναίκες της αστικής τάξης το πρόβλημα που βασικά θέτουν είναι στο νομικό επίπεδο, στην πρόσβαση στην ιδιοκτησία και στα οφέλη, στους θεσμούς της κυρίαρχης τάξης. Η χειραφέτηση τους συχνά παίρνει την μορφή του “ελεύθερου ανταγωνισμού» με τους άνδρες που ανήκουν στην ίδια τάξη. Οι αστές φεμινίστριες ποτέ δεν επιτίθενται στα θεμέλια της παρούσας κοινωνίας, ποτέ δεν ρωτάνε για την εκμετάλλευση των εργατικών μισθών. Όταν μπαίνουν στις ελίτ της οικονομικής και πολιτικής ζωής, στις οργανώσεις της καπιταλιστικής εξουσίας, μετατρέπονται από « υποστηρίκτριες των δικαιωμάτων των γυναικών» σε ενθουσιώδεις υποστηρίκτριες των προνομίων της άρχουσας τάξης. Η προσωπική τους «χειραφέτηση» αποζημιώνεται με την υποταγή εκατομμυρίων άλλων γυναικών. Και όταν μιλούν για τη γυναικεία απελευθέρωση συχνά το κάνουν για να δικαιολογήσουν τους ιμπεριαλιστικούς πολέμους.

Για τις προλετάριες γυναίκες το ζήτημα της καταπίεσης τους παρουσιάζεται με πολύ διαφορετικό τρόπο εξαιτίας της σύνδεσης του με τα αιτήματα της εκμετάλλευσης και της αναπαραγωγής του κεφαλαίου. Προκειμένου να τεθεί ένα τέλος σε αυτή τη σκλαβιά, το πέρασμα σε μια νέα και ανώτατη κοινωνική οργάνωση είναι απαραίτητο.

Η γυναίκες των προλετάριων και των λαϊκών μαζών δεν μπορούν να κατευθύνουν τον αγώνα για την δική τους οικονομική και κοινωνική χειραφέτηση, καθώς η θεμελιώδης πλευρά του αγώνα για την απελευθέρωση από όλες τις πλευρές της αλλοτρίωσης, της εκμετάλλευσης και της σκλαβιάς με τον ίδιο τρόπο και με τους ίδιους στόχους με τις αστές γυναίκες.

Πρέπει απαραιτήτως να κατευθύνουν τον αγώνα μαζί με τους άνδρες της τάξης τους κατά της καπιταλιστικής τάξης για την επίτευξη συγκεκριμένων οικονομικών, πολιτικών, κοινωνικών, και πολιτιστικών αιτημάτων προκειμένου να μπουν στον αγώνα και να οδηγήσουν την μάχη ατομικά και με ισότιμους όρους, όχι να παραμένουν πίσω. Με τον ίδιο τρόπο, οι εργάτες άνδρες έχουν ισχυρό συμφέρον να υποστηρίξουν τους αγώνες των γυναικών προλετάριων και να πολεμήσουν από κοινού με τις εργαζόμενες γυναίκες κατά της καπιταλιστικής τάξης και να την νικήσουν.

Ο αγώνας για την κατάργηση της γυναικείας καταπίεσης, για την απόλυτη ισότητα των δικαιωμάτων των δύο φύλων σε όλες τις πτυχές της κοινωνικής ζωής, αποτελεί μέρος του αγώνα για την κατάργηση όλων των μορφών εκμετάλλευσης στις ανθρώπινες σχέσεις για μια πραγματική εναλλακτική στις αστικές κοινωνικές σχέσεις. Είναι επομένως ένα ζήτημα που ενδιαφέρει όλη την προλεταριακή τάξη και πρέπει να περιληφθεί στον αγώνα για τον κομμουνισμό.

Επιπλέον, δεδομένης της ιστορικής σχέσης της υποταγής του γυναικείου φύλου από το ανδρικό που οφείλεται επίσης στην παραδοσιακή εξουσία, στην υπεροχή των αστικών ηθών και στην επιρροή των θρησκειών τα οποία πάντα δικαιολογούν την υποταγή των γυναικών, διαδίδοντας ιδεολογίες παραίτησης και επίθεσης στα γυναικεία δικαιώματα (δικαίωμα στο διαζύγιο, στην άμβλωση, κ.α.), η πιο αποφασιστική πάλη πρέπει να διεξαχθεί κατά αυτών των αντιδραστικών θέσεων, για την εκπαίδευση των εργατριών γυναικών και των γυναικών των λαϊκών στρωμάτων στο πνεύμα του κομμουνισμού, για την υπεράσπιση της προόδου και των επαναστατικών αξιών, για μια αληθινή απελευθέρωση όλης της ανθρωπότητας.

6. Εν συντομία σχετικά με τα καθήκοντα μας

Το μαζικό κίνημα για την υπεράσπιση και την επίτευξη κάποιων ειδικών οικονομικών και πολιτικών συμφερόντων των γυναικών δεν μπορεί να είναι κίνημα περιορισμένο μόνο στις γυναίκες. Πρέπει να γίνει ένα κίνημα κοινό για άνδρες και γυναίκες της προλεταριακής τάξης. Ο στόχος αυτού του αγώνα δεν είναι «ελεύθερος ανταγωνισμός» των γυναικών με τους άνδρες αλλά η τελική κατάκτηση της πολιτικής εξουσίας από την προλεταριακή τάξη προκειμένου να ανατρέψουν τον καπιταλισμό και να χτίσουν μια νέα κοινωνία όπου η εκμετάλλευση και η καταπίεση της τάξης και του φύλου θα καταργηθούν. Οι προλετάριες γυναίκες έχουν ένα θεμελιώδη και αναντικατάστατο ρόλο στον αγώνα. Μια αποφασιστική συμβολή σε αυτήν την αντικαπιταλιστική μάχη μπορεί να παρασχεθεί από την αρχή, σε παγκόσμιο επίπεδο και σε διάφορες χώρες, από μαζικά γυναικεία κινήματα που είναι δημοκρατικά, αντιιμπεριαλιστικά και επαναστατικά.

Η δουλειά της οικοδόμησης και της δυνάμωσης των κομμουνιστικών κομμάτων σε κάθε χώρα του κόσμου δεν μπορεί να γίνει χωρίς τη συμβολή των πιο πρωτοπόρων και συνειδητών προλετάριων γυναικών οι οποίες πρέπει να είναι μέλη με ίσα δικαιώματα και καθήκοντα, απόλυτα ενσωματωμένες στα κομμουνιστικά κόμματα και στις οργανώσεις της πάλης της προλεταριακής τάξης.

Ως εκ τούτου πρέπει να αναπτύξουμε και να εντείνουμε την εργασία της προπαγάνδας στις γυναίκες εργάτριες ώστε να κερδίσουμε τις καλύτερες κόρες των προλετάριων στην ταξική πάλη και στα κομμουνιστικά κόμματα και στις οργανώσεις.

Ειλικρινά, αυτή η πολύ σημαντική δουλειά έχει αναπτυχθεί με ειδικές μεθόδους και φόρμες δράσης, με συγκεκριμένα ζητήματα αγώνα σύμφωνα με την ειδική περίσταση, ώστε να επεκτείνουμε την επιρροή μας, να φέρουμε γυναίκες εργάτριες πιο κοντά στην υπόθεση της σοσιαλιστικής επανάστασης και στην ανάπτυξη της ταξικής τους συνείδησης.

Στα εκατομμύρια των γυναικών που τις εκμεταλλεύονται, είναι δυσαρεστημένες, γεμάτες αγανάκτηση από τη διπλή καταπίεση σε βάρος τους ,που επιδεινώθηκε με τις αντιλαϊκές πολιτικές, από τις προκαταλήψεις του αστικού συστήματος, εμείς οι Μαρξίστριες – Λενινίστριες πρέπει να εντείνουμε την εργασία μας σε αυτές τις μάζες, να βρούν το δρόμο που προκαλεί αυτήν την τεράστια δύναμη, να τις οργανώσουμε και να τις εκπαιδεύσουμε, να φέρουμε τις πιο πρωτοπόρες και αγωνιζόμενες προλετάριες γυναίκες στις οργανώσεις μας και να πάρουν ενεργό ρόλο σε όλες τις πτυχές της ταξικής πάλης.

Η νίκη της σοσιαλιστικής επανάστασης, η δικτατορία του προλεταριάτου και η οικοδόμηση της σοσιαλιστικής και κομμουνιστικής κοινωνίας είναι ασύλληπτα χωρίς τη συνειδητή και την αποφασιστική συμμετοχή των εργαζομένων γυναικών και άλλων εργαζομένων γυναικών, πρωταγωνιστριών του δικού τους μέλλοντος.

Όπως η Κλάρα Τσέτκιν, μια μεγάλη αγωνίστρια κομμουνίστρια για την χειραφέτηση και την απελευθέρωση των γυναικών, έγραψε με πάθος και ευφυΐα: “Η συνεργασία ευρύτερων γυναικείων μαζών δεν σημαίνει μόνο μια αυξημένη ποσότητα των δυνάμεων, αλλά επίσης μια πολύ περισσότερη ποιότητα.

Οι γυναίκες δεν είναι μόνο ένα κακό αντίγραφο των αντρών: ως γυναίκες έχουν τα δικά τους χαρακτηριστικά και ειδικές αξίες για τον αγώνα και για την οικοδόμηση του σοσιαλισμού” (Κριτικές Παρατηρήσεις στο Σχέδιο Προγράμματος της Κομμουνιστικής Διεθνούς, 1928).

8 Μαρτίου 2014